Ο Μ. Βασίλειος περί των μοναστηριακών προσευχών

«Ορίσαμε τον Όρθρο, για να αφιερώνουμε στο Θεό τα πρώτα κινήματα της ψυχής και του νου και για να μην αναλαμβάνουμε καμία άλλη φροντίδα, προτού να ευφρανθούμε με τη σκέψη του Θεού, όπως λέει η Γραφή: «Εμνήσθην του Θεού και ηυφράνθην» (Ψαλμός 76, 4). Και για να μην αρχίσουμε σωματική εργασία, προτού να κάνουμε αυτό που είπε ο ψαλμωδός: «Προς σε προσεύξομαι Κύριε· και το πρωί εισακούση της φωνής μου· το πρωί παραστήσομαι σοι και επόψη με» (Ψαλμός 5. 3-4). 

Πάλι δε την τρίτη ώρα μετά την ανατολή του ηλίου σηκώνονται για προσευχή και συγκεντρώνονται οι αδελφοί της αδελφότητας του μοναστηριού, έστω κι αν είναι διασκορπισμένοι σε διάφορα διακονήματα.  Και, αφού ενθυμηθούν τη δωρεά του Αγίου Πνεύματος, που δόθηκε στους αποστόλους τη Τρίτη ώρα μετά την ανατολή του ηλίου, και προσκυνήσουν όλοι μαζί με μια ψυχή, ώστε να γίνουν άξιοι και αυτοί να δεχθούν τον αγιασμό, να ζητήσουν από το Άγιο Πνεύμα την καθοδήγηση και τη συμφέρουσα διδασκαλία, όπως λέει η αγία Γραφή:«Καρδίαν καθαράν κτίσον εν εμοί ο θεός, και πνεύμα ευθές αγκαίνισον εν τοις εγκάτοις μου, μη απορρίψης με από του προσώπου σου και το πνεύμα σου το Άγιον μη αντανέλης απ’ εμού· απόδος μοι την αγαλλίασιν του σωτηρίου σου και πνεύματι ηγεμονικώ στήριξον με» (ψαλμός 50, 12-14). Και σ’ άλλο χωρίο: «Το Πνεύμα σου το αγαθόν οδηγήσει με εν γη ευθεία» (ψαλμός 142,10). Και έτσι πάλι ξαναρχίζουμε την εργασία μας. Κι αν μερικοί απουσιάζουν κάπου μακριά λόγω της φύσεως ή του τόπου της εργασίας τους, οφείλουν απαραίτητα να τηρούν εκεί χωρίς διακρίσεις όσα από κοινού καθιερώθηκαν, γιατί όπως είπε ο Κύριος: «Όπου αν ώσι δύο ή τρείς συνηγμένοι, εις το εμόν όνομα, εκεί ειμί εν μέσω αυτών»(Ματθαίος 18,20). 

Κατά την έκτη ώρα κρίναμε ότι είναι αναγκαία η προσευχή σύμφωνα με το παράδειγμα των αγίων που λένε: «Εσπέρας και πρωί και μεσημβρίας διηγήσομαι και απαγγελώ, και εισακούσεται της φωνής μου» (ψαλμός 54.18) ώστε «ρυσθήναι απο συμπτώματος και δαιμονίου μεσημβρινού (ψαλμός 90.6), αφού ψάλλω συγχρόνως και τον ενενηκοστό (90) ψαλμό.

 

Η ενάτη ώρα παραδόθηκε σε εμάς ως αναγκαία για την προσευχή από τους αποστόλους στις Πράξεις, οι οποίες αναφέρουν ότι ο Πέτρος και ο Ιωάννης ανέβαιναν στο ιερό την ενάτη ώρα της προσευχής.  Όταν δε τελειώσει η ημέρα, ευχαριστούμε το Θεό για όσα αγαθά μας έδωσε ή για όσα επιτύχαμε και εξομολογούμαστε τις παραλείψεις μας, κάθε παράπτωμα θεληματικό ή αθέλητο ή ακόμα και εν αγνοία, με λόγια ή με έργα ή και καρδιακά, για όλα αυτά εκζητούμε το έλεος του Θεού με την προσευχή. Γιατί η προσεκτική εξέταση και έρευνα των πράξεων του παρελθόντος μας ωφελεί πολύ, ώστε μην ξαναπέσουμε στα ίδια αμαρτήματα. Γι’ αυτό ο προφήτης Δαβίδ λέει: «α λέγετε εν ταις καρδίαις υμών, επί ταις κοίταις υμών κατανύγητε» (ψαλμός 4.5). 

 

Και πάλι, όταν αρχίζει η νύχτα, ζητούμε η ανάπαυση μας να είναι ήρεμη και ελεύθερη από φανταστικά γεγονότα και αυτή την ώρα απαγγέλουμε απαραίτητα τον ενενηκοστό ψαλμό. Ο απόστολος Παύλος και Σίλας μας παρέδωσαν ότι και τα μεσάνυχτα είναι αναγκαία για προσευχή, όπως διηγούνται οι πράξεις των αποστόλων «Κατά δε το μεσονύκτιον Παύλος και Σίλας υμνούν τον Θεό» (Πράξεις 16.25). Και ο ψαλμωδός λέει: «Μεσονύκτιον εξεγειρόμην του εξομολογείσθε σοι επι τα κρίματα της δικαιοσύνης σου». 

 

Και πάλι πρέπει να σηκωνόμαστε για την προσευχή του όρθρου, ώστε να μη μας βρει η ημέρα να κοιμόμαστε στο κρεβάτι, σύμφωνα και πάλι με τα λόγια του Δαβίδ: «Προέφθασαν οι οφθαλμοί μου προς όρθον του μελετάν τα λόγια σου» (ψαλμός 118. 62). 

Κανείς από τους ανωτέρω καιρούς δεν πρέπει να παραβλέπεται από εκείνους που διάλεξαν να ζουν προσεκτικά προς δόξα του Θεού και του Χριστού του. Σκέπτομαι δε, ότι η διαφορά και ποικιλία στις προσευχές και στις ψαλμωδίες κατά τις ορισμένες ώρες χρησιμεύει και στο εξής,όταν υπάρχει μονοτονία, πολλές φορές η ψυχή αμελεί και αποσταθεροποιείται, ενώ με την εναλλαγή και την ποικιλία της ψαλμωδίας και με τα αναγνώσματα κάθε ώρας ανανεώνεται η επιθυμία της ψυχής και η νηφαλιότητα της».

Ο Μ. Βασίλειος περί των μοναστηριακών προσευχών. Από το ασκητικό του έργο «Όροι κατά πλάτος», ερώτηση ΛΖ 3-5. Χρήσιμες συμβουλές και για μας.