Wednesday, 2 January 2013

St. John Chrysostom: On Holy Theophany


by St. John Chrysostom
 
We shall now say something about the present feast. Many celebrate the feastdays and know their designations, but the cause for which they were established they know not. Thus concerning this, that the present feast is called Theophany -- everyone knows; but what this is -- Theophany, and whether it be one thing or another, they know not. And this is shameful -- every year to celebrate the feastday and not know its reason.

First of all therefore, it is necessary to say that there is not one Theophany, but two: the one actual, which already has occurred, and the second in future, which will happen with glory at the end of the world. About this one and about the other you will hear today from Paul, who in conversing with Titus, speaks thus about the present: "The grace of God hath revealed itself, having saved all mankind, decreeing, that we reject iniquity and worldly desires, and dwell in the present age in prudence and in righteousness and piety" -- and about the future: "awaiting the blessed hope and glorious appearance of our great God and Saviour Jesus Christ" (Tit 2:11-13). And a prophet speaks thus about this latter: "the sun shalt turn to darkness, and the moon to blood at first, then shalt come the great and illuminating Day of the Lord" (Joel 2:31). Why is not that day, on which the Lord was born, considered Theophany -- but rather this day on which He was baptised? This present day it is, on which He was baptised and sanctified the nature of water. Because on this day all, having obtained the waters, do carry it home and keep it all year, since today the waters are sanctified; and an obvious phenomenon occurs: these waters in their essence do not spoil with the passage of time, but obtained today, for one whole year and often for two or three years, they remain unharmed and fresh, and afterwards for a long time do not stop being water, just as that obtained from the fountains.

Why then is this day called Theophany? Because Christ made Himself known to all -- not then when He was born -- but then when He was baptised. Until this time He was not known to the people. And that the people did not know Him, Who He was, listen about this to John the Baptist, who says: "Amidst you standeth, Him Whom ye know not of" (Jn.1:26). And is it surprising that others did not know Him, when even the Baptist did not know Him until that day? "And I -- said he -- knew Him not: but He that did send me to baptise with water, about This One did tell unto me: over Him that shalt see the Spirit descending and abiding upon Him, This One it is Who baptiseth in the Holy Spirit" (Jn. 1:33). Thus from this it is evident, that -- there are two Theophanies, and why Christ comes at baptism and on whichever baptism He comes, about this it is necessary to say: it is therefore necessary to know both the one and equally the other. And first it is necessary to speak your love about the latter, so that we might learn about the former. There was a Jewish baptism, which cleansed from bodily impurities, but not to remove sins. Thus, whoever committed adultery, or decided on thievery, or who did some other kind of misdeed, it did not free him from guilt. But whoever touched the bones of the dead, whoever tasted food forbidden by the law, whoever approached from contamination, whoever consorted with lepers -- that one washed, and until evening was impure, and then cleansed. "Let one wash his body in pure water -- it says in the Scriptures, -- and he will be unclean until evening, and then he will be clean" (Lev 15:5, 22:4). This was not truly of sins or impurities, but since the Jews lacked perfection, then God, accomplishing it by means of this greater piety, prepared them by their beginnings for a precise observance of important things.

Thus, Jewish cleansings did not free from sins, but only from bodily impurities. Not so with ours: it is far more sublime and it manifests a great grace, whereby it sets free from sin, it cleanses the spirit and bestows the gifts of the Spirit. And the baptism of John was far more sublime than the Jewish, but less so than ours: it was like a bridge between both baptisms, leading across itself from the first to the last. Wherefore John did not give guidance for observance of bodily purifications, but together with them he exhorted and advised to be converted from vice to good deeds and to trust in the hope of salvation and the accomplishing of good deeds, rather than in different washings and purifications by water. John did not say: wash your clothes, wash your body, and ye will be pure, but what? -- "bear ye fruits worthy of repentance" (Mt 3:8). Since it was more than of the Jews, but less than ours: the baptism of John did not impart the Holy Spirit and it did not grant forgiveness by grace: it gave the commandment to repent, but it was powerless to absolve sins. Wherefore John did also say: "I baptise you with water...That One however will baptise you with the Holy Spirit and with fire" (Mt 3:11). Obviously, he did not baptise with the Spirit. But what does this mean: "with the Holy Spirit and with fire?" Call to mind that day, on which for the Apostles "there appeared disparate tongues like fire, and sat over each one of them" (Acts 2:3). And that the baptism of John did not impart the Spirit and remission of sins is evident from the following: Paul "found certain disciples, and said to them: received ye the Holy Spirit since ye have believed? They said to him: but furthermore whether it be of the Holy Spirit, we shall hear. He said to them: into what were ye baptised? They answered: into the baptism of John. Paul then said: John indeed baptised with the baptism of repentance," -- repentance, but not remission of sins; for whom did he baptise? "Having proclaimed to the people, that they should believe in the One coming after him, namely, Christ Jesus. Having heard this, they were baptised in the Name of the Lord Jesus: and Paul laying his hands on them, the Holy Spirit came upon them" (Acts 19:1-6). Do you see, how incomplete was the baptism of John? If the one were not incomplete, would then Paul have baptised them again, and placed his hands on them; having performed also the second, he shew the superiority of the apostolic Baptism and that the baptism of John was far less than his. Thus, from this we recognise the difference of the baptisms.

Now it is necessary to say, for whom was Christ baptised and by which baptism? Neither the former the Jewish, nor the last -- ours. Whence hath He need for remission of sins, how is this possible for Him, Who hath not any sins? "Of sin, -- it says in the Scriptures, -- worked He not, nor was there deceit found in His mouth" (1 Pet 2:22); and further, "who of you convicteth Me of Sin?" (Jn 8:46). And His flesh was privy to the Holy Spirit; how might this be possible, when it in the beginning was fashioned by the Holy Spirit? And so, if His flesh was privy to the Holy Spirit, and He was not subject to sins, then for whom was He baptised? But first of all it is necessary for us to recognise, by which baptism He was baptised, and then it will be clear for us. By which baptism indeed was He baptised? -- Not the Jewish, nor ours, nor John's. For whom, since thou from thine own aspect of baptism dost perceive, that He was baptised not by reason of sin and not having need of the gift of the Spirit; therefore, as we have demonstrated, this baptism was alien to the one and to the other. Hence it is evident, that He came to Jordan not for the forgiveness of sins and not for receiving the gifts of the Spirit. But so that some from those present then should not think, that He came for repentance like others, listen to how John precluded this. What he then spoke to the others then was: "Bear ye fruits worthy of repentance"; but listen what he said to Him: "I have need to be baptised of Thee, and Thou art come to me?" (Mt 3:8, 14). With these words he demonstrated, that Christ came to him not through that need with which people came, and that He was so far from the need to be baptised for this reason -- so much more sublime and perfectly purer than Baptism itself. For whom was He baptised, if this was done not for repentance, nor for the remission of sins, nor for receiving the gifts of the Spirit? Through the other two reasons, of which about the one the disciple speaks, and about the other He Himself spoke to John. Which reason of this baptism did John declare? Namely, that Christ should become known to the people, as Paul also mentions: "John therefore baptised with the baptism of repentance, so that through him they should believe on Him that cometh" (Acts 19:4); this was the consequence of the baptism. If John had gone to the home of each and, standing at the door, had spoken out for Christ and said: "He is the Son of God," such a testimony would have been suspicious, and this deed would have been extremely perplexing. So too, if he in advocating Christ had gone into the synagogues and witnessed to Him, this testimony of his might be suspiciously fabricated. But when all the people thronged out from all the cities to Jordan and remained on the banks of the river, and when He Himself came to be baptised and received the testimony of the Father by a voice from above and by the coming-upon of the Spirit in the form of a dove, then the testimony of John about Him was made beyond all questioning. And since he said: "and I knew Him not" (Jn 1:31), his testimony put forth is trustworthy. They were kindred after the flesh between themselves "wherefore Elizabeth, thy kinswoman, hath also conceived a son" -- said the Angel to Mary about the mother of John (Lk. 1: 36); if however the mothers were relatives, then obviously so also were the children. Thus, since they were kinsmen -- in order that it should not seem that John would testify concerning Christ because of kinship, the grace of the Spirit organised it such, that John spent all his early years in the wilderness, so that it should not seem that John had declared his testimony out of friendship or some similar reason. But John, as he was instructed of God, thus also announced about Him, wherein also he did say: "and I knew Him not." From whence didst thou find out? "He having sent me that sayeth to baptise with water, That One did tell me" What did He tell thee? "Over Him thou shalt see the Spirit descending, like to a dove, and abiding over Him, That One is baptised by the Holy Spirit" (Jn 1:32-33). Dost thou see, that the Holy Spirit did not descend as in a first time then coming down upon Him, but in order to point out that preached by His inspiration -- as though by a finger, it pointed Him out to all. For this reason He came to baptism.

And there is a second reason, about which He Himself spoke -- what exactly is it? When John said: "I have need to be baptised of Thee, and Thou art come to me?" -- He answered thus: "stay now, for thus it becometh us to fulfill every righteousness" (Mt 3:14-15). Dost thou see the meekness of the servant? Dost thou see the humility of the Master? What does He mean: "to fulfill every righteousness?" By righteousness is meant the fulfillment of all the commandments, as is said: "both were righteous, walking faultlessly in the commandments of the Lord" (Lk 1:6). Since fulfilling this righteousness was necessary for all people -- but no one of them kept it or fulfilled it -- Christ came then and fulfilled this righteousness.

And what righteousness is there, someone will say, in being baptised? Obedience for a prophet was righteous. As Christ was circumcised, offered sacrifice, kept the sabbath and observed the Jewish feasts, so also He added this remaining thing, that He was obedient to having been baptised by a prophet. It was the will of God then, that all should be baptised -- about which listen, as John speaks: "He having sent me to baptise with water" (Jn 1:33); so also Christ: "the publicans and the people do justify God, having been baptised with the baptism of John; the pharisees and the lawyers reject the counsel of God concerning themselves, not having been baptised by him" (Lk 7:29-30). Thus, if obedience to God constitutes righteousness, and God sent John to baptise the nation, then Christ has also fulfilled this along with all the other commandments.

Consider, that the commandments of the law is the main point of the two denarii: this -- debt, which our race has needed to pay; but we did not pay it, and we, falling under such an accusation, are embraced by death. Christ came, and finding us afflicted by it -- He paid the debt, fulfilled the necessary and seized from it those, who were not able to pay. Wherefore He does not say: "it is necessary for us to do this or that," but rather "to fulfill every righteousness." "It is for Me, being the Master, -- says He, -- proper to make payment for the needy." Such was the reason for His baptism -- wherefore they should see, that He had fulfilled all the law -- both this reason and also that, about which was spoken of before. Wherefore also the Spirit did descend as a dove: because where there is reconciliation with God -- there also is the dove. So also in the ark of Noah the dove did bring the branch of olive -- a sign of God's love of mankind and of the cessation of the flood. And now in the form of a dove, and not in a body -- this particularly deserves to be noted -- the Spirit descended, announcing the universal mercy of God and showing with it, that the spiritual man needs to be gentle, simple and innocent, as Christ also says: "Except ye be converted and become as children, ye shalt not enter into the Heavenly Kingdom" (Mt 18:3). But that ark, after the cessation of the flood, remained upon the earth; this ark, after the cessation of wrath, is taken to heaven, and now this Immaculate and Imperishable Body is situated at the right hand of the Father.

Having made mention about the Body of the Lord, I shall also say a little about this, and then the conclusion of the talk. Many now will approach the Holy Table on the occasion of the feast. But some approach not with trembling, but shoving, hitting others, blazing with anger, shouting, cursing, roughing it up with their fellows with great confusion. What, tell me, art thou troubled by, my fellow? What disturbeth thee? Do urgent affairs, for certain, summon thee? At this hour art thou particularly aware, that these affairs of thine that thou particularly rememberest, that thou art situated upon the earth, and dost thou think to mix about with people? But is it not with a soul of stone naturally to think, that in such a time thou stand upon the earth, and not exult with the Angels with whom to raise up victorious song to God? For this Christ also did describe us with eagles, saying: "where the corpse is, there are the eagles gathered" (Mt 24:28) -- so that we might have risen to heaven and soared to the heights, having ascended on the wings of the spirit; but we, like snakes, crawl upon the earth and eat dirt. Having been invited to supper, thou, although satiated before others, would not dare to leave before others while others are still reclining. But here, when the sacred doings are going on, thou at the very middle would pass by everything and leave? Is it for a worthy excuse? What excuse might it be? Judas, having communed that last evening on that final night, left hastily then as all the others were still reclining.

Here these also are in imitation of him, who leave before the final blessing! If he had not gone, then he would not have made the betrayal; if he did not leave his co-disciples, then he would not have perished; if he had not removed himself from the flock, then the wolf would not have seized and devoured him alone; if he had separated himself from the Pastor, then he would not have made himself the prey of wild beasts. Wherefore he (Judas) was with the Jews, and those (the apostles) went out with the Lord. Dost thou see, by what manner the final prayer after the offering of the sacrifice is accomplished? We should, beloved, stand forth for this, we should ponder this, fearful of the coming judgement for this. We should approach the Holy Sacrifice with great decorum, with proper piety, so as to merit us more of God's benevolence, to cleanse one's soul and to receive eternal blessings, of which may we all be worthy by the grace and love for mankind of our Lord Jesus Christ, to with Whom the Father, together with the Holy Spirit, be glory, power, and worship now and ever and unto ages of ages. Amen.

St Nikolai Velimirovich-Homily On the mystery of the Holy Trinity


For there are three that bear record in heaven;
the Father, the Word, and the Holy Spirit: and
these three are one. And there are three that
bear witness in earth; the spirit, and the water,
and the blood: and these three are together

(First John 5.7-8)

When we read the Holy Scriptures, we must be awake to the meaning of every word. In a hurried reading, for instance, the eye will not catch the distinction the Evangelist makes between the heavenly and the earthly trinity. About the heavenly Trinity he says: ‘and these three are one;’ but about the earthly he says: ‘and these three are together.’ There is an enormous difference between being one and being together. The Father, the Son and the Holy Spirit are one, while the spirit, the water and the blood are only together, not being one. Even enemies can be together, but not as one. All men on earth are together, but they are not one. Water and blood make up the body, but spirit is spirit. ‘For the flesh warreth against the spirit, and the spirit against the flesh‘ (Galatians 5.17), so they are not one, although they are together. When a man dies, this association is broken and water and blood go one way and spirit another. Meanwhile the divine Trinity in heaven is not just together, but is one.
But there is a trinity in the interior heaven of man, which must become not just an association but a unity, that he may be blessed both in this world and in that which is to come; that is the unity of mind, heart and will. While these three are only in association, man is at war with his own three parts and the heavenly Trinity. When, though, these three become united, when one is not dominant and the other subservient, then that man is filled with the peace that passes all understanding (Philippians 4.7), all speech, all explanation, all fear and sorrow. Then the small heaven within man begins to be like the great heaven of God, and the image and likeness of God then become clear within him.
O Triune God, help us to catch some semblance of those who resemble Thee. To thee be glory and praise for ever. Amen.

St Gregory Palamas- On The Theophany

 



An excerpt from"Saint Gregory Palamas: The Homilies"
 
Yesterday when I was in church, celebrating with you as you kept the Forefeast of the day of Lights, I spoke on such themes as the occasion demanded and spoke to your charity about Christian baptism, which we have been deemed worthy to receive, that it is both a recognition of God and a promise to God. On the one hand it is faith in, and acknowledgment of, the truth in God; on the other, a covenant and a promise, effected through symbols, that our deeds, words and behaviour will be pleasing to God.
Because baptism is not just the recognition of God, but also a promise to turn back to Him and to do works that please Him, that is why Christ’s Forerunner and Baptist did not merely guide people towards acknowledging Christ, but also preached repentance and sought fruits worthy of repentance: righteousness, almsgiving, moderation, love and truth. And to make it clear that a promise to God is useless without deeds, and condemns a man, he held out the threat of an axe and drew attention to the unquenchable fire, saying “Every tree whith bringeth not forth good fruit is hewn down, and cast into the fire” (Matthew 3.10). In addition, we explained to your charity the Baptist’s words to the Lord Himself when He came to be baptized. Out of reverence, John stepped back and excused himself from performing the deed, asking that he might rather receive baptism from the Lord. We also, however, related what the Lord said to him, giving him orders as a master does a servant, but at the same time revealing the mystery to him as a friend and relative according to the flesh, and pointing out His good reasons. Speaking to you on the occasion we reached the point where John, having been persuaded, let the Lord be baptized. There remains that part of the Gospel which has now been read in your hearing: “Jesus, when He was baptized, went up straightway out of the water: and, lo, the heavens were opened unto Him, and He saw the Spirit of God descending like a dove, and lighting upon Him: and lo, a voice from heaven, saying, This is my beloved Son, in whom I am well pleased” (Matthew 3.16-17).
Great and exalted, brethren, is the mystery of Christ’s baptism contained in these few words. It is both difficult to contemplate and hard to interpret, and no less difficult to comprehend. But since it urges us to search the Scriptures (John 5.39), and take courage to investigate the power of the mystery, as far as it is accessible to us. Just as in the beginning, after God had said, “Let us make man in our image, after our likeness” (Genesis 1.26), when our nature was created in Adam, the life-giving Spirit, who was manifested and given to man by God breathing into him (Genesis 2.7), reavealed at once the tri-hypostatic character of the creative Divinity to the other creatures, which were brought into existence by the word alone of the Word and made manifest simply by the Father who spoke; so now that our nature was being re-made in Christ, when the Holy Spirit was revealed through His descent from the supracelestial regions upon the Lord being baptized in the Jordan, He disclosed the mystery of the most sublime and all-accomplishing Trinity, which is able to save reasonable creatures.
Why is the mystery of the Holy Trinity shown forth when man is formed and also when he is formed anew? Not just because man is, on earth, the only initiate into this mystery and the only creature to venerate it, but because he alone is in the image of the Trinity. Sensible and irrational animals have only a living spirit, which is incapable of independent existence, and is completely devoid of mind or reason. But the perfectly suprasensible angels and archangels, as they are intelligent and rational, have a mind and reason, but no quickening spirit, since they also lack bodies which would need to be animated by such a spirit. Man is the only creature who, in the image of the tri-hypostatic Being, has a mind, reason, and a spirit which gives life to his body, inasmuch as he also has a body which needs to be infused with life. When our nature was re-made in the Jordan, the most sublime and all-accomplishing Trinity was made manifest, as the archetype of the image in our soul. Therefore those who receive Christian baptism after Christ are baptized with three immersions, whereas John baptized with one immersion in the Jordan. To underline this point, Matthew says, “Jesus, when He was baptized, went up straightway out of the water” (Matthew 3.16).
“And lo,” it says, when He had just risen up from under the water, before He had stepped out, “the heavens were opened unto Him” (Matthew 3.16). Please make a mental effort, brethren, and focus your minds on what I am saying with the utmost care, that you may understand the power of the mystery of Christian baptism. For Christ’s going down into the water and His being underneath it, at the time of His baptism, foreshadowed His descent into Hades; and, accordingly, His coming up from under the water prefigured His resurrection from the dead.
As a fitting consequence, when He came up from the water the heavens were immediately opened unto Him. For at the time of His descent into Hades, He went under the earth for our sake, and on returning thence, He opened all things both to Himself and to us, not just things on or around the earth, but highest heaven itself, to which afterwards He ascended bodily, “whither the forerunner is for us entered” (Hebrews 6.20). Just as He foreshadowed the saving Passion through the mystical bread and cup, and then handed on this mystery to the faithful to perform for their salvation (First Corinthians 11.25; Luke 22.17-20), so He mystically foretold His descent into Hades and His ascent from there through this baptism of His, and afterwards passed on this sacrament to believers to perform that they may be saved. He allowed Himself what was painful and difficult, but bestowed on us communion in His sufferings right from the start through these painless means, causing us, according to the Apostle, to be “planted together in the likeness of His death” (Romans 6.5), that in due time we might also be vouchsafed the promised resurrection.
Having a soul and body like ours, which He assumed from us for our sake, by means of this body He underwent the Passion, death and burial for us, and showed forth the resurrection from the tomb that this same body might become immortal. He taught us to accomplish the bloodless sacrifice in remembrance of these events, that through it we might reap salvation. With His soul He went down to Hades and returned, making us all partakers in eternal light and life, and in token of this He handed on to us the practice of holy baptism, that through it we might harvest salvation; and indeed that through each of these two mysteries and through both elements, soul and body, we might be initiated into and receive the seeds of incorruptible life. For our whole salvation depends on these two sacraments, as the entire dispensation whereby God became man is summed up in them.
“The heavens were opened unto Him” (Matthew 3.16). It does not say “heaven” but “the heavens were opened unto Him,” meaning all of them, all the upper realms, lest, when you look up at anything in the sky above us, you might suppose there is something higher and more sublime than He who has now been baptized. Rather you should understand and recognize that there is one nature and dominion, which reaches from the space, infinite as itself, around and above the heavens, to the intermediate regions of the universe and our own furthest bounds, filling everything, leaving nothing outside itself, encompassing and embracing all things for their salvation, and extending beyond them all; and this nature is made known ineffably in three united Persons. “The heavens were opened unto Him,” that He might be manifestly shown to be the One who existed before the heavens, or rather, who was before anything existed, as being with God, as the Word and Son of God, whose Father was not born before Him, and as having a name with the Father, “which is above every other name” (Philippians 2.9) and all speech. For when all those earthly and heavenly things which appeared to be between Him and His Father in heaven were torn asunder and thrown to each side, He alone was shown to be united with the Father and the Spirit, as He existed with Them before anything was made.

From Homily Sixty, Delivered on the Holy Feast of Theophany: Disclosing the Mystery of Christ’s Baptism as far as is Possible. Translation from Saint Gregory Palamas: The Homilies (Mount Thabor Publishing, 2009)

Σαν Περιστέρι..


«Και είδε το Πνεύμα του Θεού καταβαίνον ωσεί περιστεράν και καθήμενον επ’ αυτόν» (Μαιθ.3,16)

Άνθρωπος – Περιστέρι

    Στον Ιορδάνη ποταμό έχουμε την αποκάλυψη των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδος, ή μάλλον ακούμε τον Πατέρα. Βλέπουμε τον Υιό, τον σαρκωθέντα Υιό και Λόγο του Θεού, στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού. Βλέπουμε και το Πνεύμα το Άγιο «εν είδει περι­στεράς».
Ομοούσια τα τρία πρόσωπα. Ίσοι και ο Πατήρ και ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα. Ίσοι; Ίσως κάποιος, βλέποντας τον άνθρωπο που βα­πτίζεται και το περιστέρι που εμφανίζεται στον Ιορδάνη, να ρωτήσει:
-Δεν διαφέρει ο άνθρωπος από το π ε ρ ι σ τ έ ρ ι; Μήπως έτσι διαφέρουν και τα δύο πρόσωπα, ο Χριστός και το Πνεύμα το Άγιο, αφού ο μεν Χριστός φάνηκε άνθρωπος, το δε Πνεύμα Άγιον φάνηκε σαν περιστέρι;
Η απάντηση; Το Πνεύμα το Άγιο φάνηκε σαν περιστέρι («καταβαίνον ωσεί περιστεράν»). Ο Χριστός δεν φάνηκε σαν άνθρωπος·  ήταν άνθρωπος· ήταν και άνθρωπος. Ο Χριστός ήταν και φύσει Θεός και φύσει άνθρωπος· διπλούς την φύσιν. Είναι και αληθινός Θεός και αληθινός άνθρωπος. Το ίδιο δεν συμβαίνει με το Πνεύμα το Άγιο. Δεν έγινε περιστέρι· φάνηκε σαν περιστέρι, όπως στην Πεντηκοστή φάνηκε σαν πύρινες γλώσσες («ώφθηοαν αύτοίς διαμεριζόμεναι γλώσσαι ωσεί πυρός» (Πράξ. 2,3).
Όπως η φωνή του Πατρός «Ούτος έστιν ο Υιός μου ο αγαπητός», δεν ήταν ο ίδιος ο Πατήρ, αλλ’ ήταν μία ενέργεια του Θεού Πατέρα, έτσι το περιστέρι δεν ήταν ουσιαστικά το Πνεύμα το Άγιον, αλλ’ ήταν μία φανέρωση της ενεργείας του Αγίου Πνεύματος. Γι’ αυτό ο ιερός Ευαγγελιστής λέγει «ε ν είδει περιστεράς»· δεν λέγει «εν φύσει περιστεράς».
Για τον Ιησού Χριστό, που είναι αληθινά και άνθρωπος, λέμε «ο Θεάνθρωπος Ιησούς». Για το Πνεύμα το Άγιο όμως δεν λέμε «το θεοπερίστερον Πνεύμα Άγιον». Στην περίπτωση του Χριστού έχουμε αληθινή σάρκωση, ενανθρώπηση. Στην περίπτωση του Αγίου Πνεύματος έχουμε μία οικονομία, ένα τρόπο παρουσιάσεως. Στην πρώτη περίπτωση έχουμε μία μόνιμη κατάσταση στη δεύτερη έχουμε μία πρόσκαιρη ενέργεια. Ο Χριστός πάντοτε είναι και Θεός και άνθρωπος. Θεάνθρωπος. Το Πνεύμα το Άγιο μία φορά, στον Ιορδάνη, εμφανίσθηκε ειδικά εάν περιστέρι. Λέγει σχετικά ο ιερός Χρυσόστομος:
«Ο μεν Υιός του Θεού φύσιν ανθρώπου ανέλαβε· το δε Πνεύμα ου φύσιν ανέλαβε περιστεράς. Διό τούτο και ο Ευαγγελιστής ουκ είπεν, ότι εν φύσει περιστεράς, αλλ’ εν είδει περιστεράς· ουκούν ουδέ μετά ταύτα εν τούτω ώφθη τω σχήματι, αλλά τότε μόνον… Και γαρ έτερον οικο­νομίας αλήθεια, κου όψεως πρόσκαιρου συγκατάβασις» (Ε.Π.Ε. 9, 394).

Καθαρό και ήμερο

Γιατί φάνηκε σαν περιστέρι το Πνεύμα το Άγιο; Πρώτον, διότι το περιστέρι, είναι ήμερο ζώο και καθαρό, σύμβολο της αγνότητας και της απλότητας. Αγνοί κου απλοί άνθρωποι, που είναι λευκοί σαν περιστέρια, μόνο τέτοιοι άνθρωποι έχουν Πνεύμα Άγιο. Μόνο απλοί στη καρδιά είναι δεκτικοί Πνεύματος Αγίου. Και μόνο όποιος έχει Πνεύμα Άγιο μπορεί να πιστεύει και να ομολογεί τον Κύριο Ιησού Χριστό. «Ουδείς δύναται ειπείν Κύριον Ιησούν ει μη εν Πνεύματι Αγίω» (Α΄Κορ. 12,3).
Οι χριστιανοί οφείλουν να είναι περιστέρια. Γύρω τους είναι τα πάντα μολυσμένα. Αγώνας τους να κρατήσουν αμόλυντα και άθικτα τα φτερά τους. Ο ψαλμωδός Δαβίδ ζητούσε φτερά και έλεγε: «Τίς δώσει μοι πτέρυγας ωσεί περιστέρας και πετασθήσομαι και καταπαύσω;» (Ψαλμ. 54,6). Εκείνο που ζητούσε ο Δαβίδ, το χαρίζει ο Χριστός στους πιστούς, που έχουν Πνεύμα Άγιο. Τα δύο φτερά, που τους ανεβάζουν ψηλά και τους κάνουν ουρανοδρόμους και θεόπτες, είναι η πίστη και η καθαρότητα του βίου.
Το περιστέρι είχε και ο Χριστός σύμβολο καθαρότητας και ακεραιτότητας: «Γίνεσθε -είπε- φρόνιμοι ως οι όφεις και ακέραιοι ως αι περιστεραί» (Ματθ. 10,16). Στο νου θα προοδεύουμε, θα μεγαλώνουμε, θ’ αναπτυσσόμαστε, θα ωριμάζουμε, Στην καρδιά να μένουμε παιδιά, ακέραιοι και άδολοι.

Σταμάτησε τον κατακλυσμό

Φάνηκε ακόμη σαν περιστέρι το Πνεύμα το Άγιο, για να δείξει ότι σταμάτησε ο κατακλυσμός της αμαρτίας. Ας θυμηθούμε τον παλαιό εκείνο κατακλυσμό του Νώε. Άνοιξαν οι καταρράκτες του ουρανού και εκατό πενήντα ημέρες συνέχεια έπεφτε δυνατή βροχή. Κατακλύσθηκε η γη από νερά· σκεπάσθηκαν και οι κορυφές των πιο ψηλών βουνών. Μόνο ο Νώε και η οικογένειά του σώθηκαν. Κλείσθηκαν μέσα στην Κιβωτό και δεν κατακλύσθηκαν από τα νερά. Μαζί τους σώθηκαν και αντιπροσωπεία από όλα τα ζώα.
Όταν άρχισε να κοπάζει ο κατακλυσμός, ο Νώε άνοιξε την Κιβωτό και έστειλε δύο ζώα, για να δει, αν θα ξαναγυρίσουν: ένα κόρακα και ένα περιστέρι. Ο κόρακας δεν γύρισε. Βρήκε πτώματα ανθρώπων και ζώων, που έπλεαν πάνω στα νερά, και άρχισε να τα καταβροχθίζει. Το περιστέρι γύρισε. Φτερούγισε παντού, αλλ’ ανάπαυση δεν βρήκε. Ξαναγύρισε. Έστειλε δεύτερη φορά περιστέρι. Και τούτη τη φορά δεν βρήκε ανάπαυση και γύρισε. Μα επιστρέφοντας κρατούσε στο ράμφος του κλάδο ελιάς. Έστειλε για τρίτη φορά περιστέρι. Δεν γύρισε πίσω. Παρέμεινε αναπαυόμενο στον κόσμο, που ήδη είχε γαληνέψει από τον κατακλυσμό.
Τρία περιστέρια! Τρεις φορές το Πνεύμα το Άγιο φάνηκε στην ιστορία του κόσμου. Την πρώτη: Το έστειλε ο Θεός την εποχή της Παλαιάς Διαθήκης. Δεν μπόρεσε να παραμείνει στον κόσμο. Ο κατακλυσμός της αμαρτίας σκέπαζε τα πάντα. Πού να αναπαυόταν το Πανάγιο Πνεύμα; Δεν υπήρχε τόπος αναπαύσεως. Όλα ήταν μολυσμένα. Γι’ αυτό είχε πει ο Κύριος: «Ου μη καταμείνη το πνεύμα μου εν τοις ανθρώποις τούτοις διά το είναι αυτούς σάρκας» (Γεν. 6, 3).
Έστειλε δεύτερη φορά ο Θεός το Πνεύμα το Άγιο. Τη φορά αύτη φάνηκε σαν περιστέρι στον Ιορδάνη ποταμό. Βρήκε τόπο ν’ αναπαυθεί. Στη γη βρισκόταν Εκείνος, που δεν είναι σάρκα, αλλ’ είναι Πνεύμα. Ήταν ο Ιησούς Χριστός, ο Θεάνθρωπος Κύριος. Είχε σάρκα, αλλά δεν ήταν σάρκα. Είχε σώμα, άλλα θεωμένο, πεντακάθαρο. Πάνω λοιπόν στην κεφαλή του άμωμου και άσπιλου Ιησού Χριστού ήλθε, κάθισε και αναπαύθηκε το Πνεύμα το Άγιο σαν περιστέρι. Αλλά δεν έμεινε για πολύ. Επέστρεψε στον ουρανό, όπως εκείνο το δεύτερο περιστέρι ξαναγύρισε στη Κιβωτό, κρατώντας στο ράμφος του τον κλαδί της ελιάς. Είναι η ειρήνη, που ο Χριστός έφερε στον κόσμο.
Τέλος τρίτη φορά έστειλε ο Θεός το Πνεύμα το Άγιο στον κόσμο. Κι όπως το τρίτο περιστέρι έμεινε για πάντα στον κόσμο, όπου είχε σταματήσει ο κατακλυσμός, έτσι την τρίτη φορά το Πνεύμα το Άγιο παρέμεινε για πάντα στην Εκκλησία. Είναι το Πνεύμα της Πεντηκοστής, που ήλθε «εν είδει πυρίνων γλωσσών». Είχε υποσχεθεί ο ίδιος ο Χριστός: «Και εγώ ερωτήσω τον Πατέρα και άλλον Παράκλητον δώσει υμίν, Ίνα μένη μεθ’ υμών εις τον αιώνα» (Ιωάν. 14, 16).
Κατακλυσμός, αδελφοί μου, και σήμερα. Είναι ο κατακλυσμός της αμαρτίας. Μόνο μέσα στη Κιβωτό σωζόμαστε. Και η Κιβωτός είναι η Εκκλησία. Εκεί, μέσα στην Εκκλησία, στη ζωή της Εκκλησίας, υπάρχει ειρήνη και γαλήνη.
Η κοινωνία μας γέμισε πτώματα και κοράκια. Όσοι πιστοί, αγωνίζονται να διατηρηθούν από τη βρωμιά του κόσμου. Μικροί Χριστοί οι χριστιανοί. Σ’ αυτούς αναπαύεται το Πνεύμα το Άγιο.

Κλάδος ελαίας

    Το περιστέρι είναι και σύμβολο της ειρήνης. Τότε, κατά την εποχή του Νώε, έφερε στο ράμφος του κλαδί ελιάς. Τώρα, στη βάπτιση του Ιορδάνη, δείχνει Εκείνον, που είναι ο μεγάλος ελευθερωτής και ειρηνοποιός. Στο ράμφος τους τα περιστέρια του Χριστού, στο στόμα τους οι χριστιανοί, τα παιδιά του Θεού, έχουν το μήνυμα και το τραγούδι του Λυτρωτή Ιησού Χριστού, που είναι μήνυμα και τραγούδι της ειρήνης.
Φάνηκε τέλος σαν περιστέρι το Πνεύμα το Άγιο, για να δείξει ποιός είναι ο Υιός του Θεού, ο αγαπητός. Πνευμαιοδεικνού-μένος είναι ο Χριστός.
* * *
    Αγαπητοί! Υπάρχει πάντοτε ο Χριστός. Υπάρχει βεβαίως και σήμερα. Πολλοί τον αγνοούν. Μερικοί, γιατί δεν θέλουν να τον γνωρίσουν. Άλλοι, γιατί δεν τους συμφέρει να τον γνωρίσουν. Αλλ’ υπάρχουν και αρκετοί, που δεν γνωρίζουν τον Ιησού Χριστό, γιατί δεν βρέθηκε κάποιος να τους δείξει τον αληθινό Χριστό, να τους μιλήσει ζωντανά και πειστικά, καθαρά και άδολα, για το πρόσωπο του Χριστού.
Να το καθήκον των χριστιανών. Περιστέρια της χάριτος, να δείχνουν στον κόσμο το Χριστό. Σ’ ένα κόσμο γεμάτο ταραχή, να δείχνουν και να δίνουν στους ανθρώπους το Χριστό, τον αρχηγό της ειρήνης. Σ’ ένα κόσμο, γεμάτο σύγχυση και μελαγχολία, να δείχνουν και να προσφέρουν στον κόσμο το Χριστό, τον αρχηγό της χαράς.

(Αρχ. Δανιήλ Γ. Αεράκη, «Σημεία Θεοφανείας»)

Η βάπτιση του Ιησού Χριστού- Μητροπολίτου Σουρόζ Αντωνίου Μπλούμ (1914 -2003)


Πιστεύουμε, διαβεβαιώνουμε και γνωρίζουμε βιωματικά, ότι ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός ως άνθρωπος ήταν αναμάρτητος, και ως Θεός τέλειος σε όλα. Ποιοί λόγοι λοιπόν τον οδήγησαν στη βάπτιση; Ποιό θα μπορούσε να είναι το νόημα μιας τέτοιας πράξης; Το Ευαγγέλιο δεν δίνει σχετική εξήγηση, όμως εμείς έχουμε το δικαίωμα να θέσουμε το ερώτημα, το δικαίωμα να μείνουμε σαστισμένοι, το δικαίωμα να στοχαζόμαστε βαθιά για τη σημασία της βάπτισης.
Κάποτε, όταν ήμουν νέος, έθεσα το συγκεκριμένο ερώτημα σε έναν ηλικιωμένο ιερέα, ο οποίος μου αποκρίθηκε: «Ξέρεις, νομίζω ότι όταν οι άνθρωποι έρχονταν στον Ιωάννη, και εξομολογούνταν τις αμαρτίες τους, τα ψεύδη τους, τις πνευματικές και σαρκικές ακαθαρσίες τους, καθαρίζονταν κατά κάποιο τρόπο συμβολικά στα ύδατα του Ιορδάνη. Και τα νερά του ποταμού, όντας καθαρά, όπως ολα τα τρεχούμενα νερά, βαθμιαία ρυπαίνονταν, όπως συμβαίνει με τα νεκρά (στάσιμα) ύδατα, που έχουν χάσει κάθε ζωντάνια και δεν μπορούν να μεταδώσουν παρά μόνο το θάνατο. Τούτα τα νερά γεμάτα με τις ακαθαρσίες, τα ψεύδη, τις αμαρτίες, τον ανθρώπινο αθεϊσμο, σιγά-σιγά πέθαιναν, έχοντας την ικανότητα μόνο να σκοτώνουν. Και να που ο Χριστός καταδύεται στα ύδατα, γιατί ήθελε όχι μόνο να γίνει τέλειος σε όλα, αλλά ως άνθρωπος τέλειος ν’ αναλάβει όλη τη φρίκη, όλο το φορτίο της ανθρώπινης αμαρτίας. Βυθίστηκε σε αυτά τα νεκρά ύδατα, που Του μετέδωσαν τον θάνατο, την θνητότητα, που ήταν ιδιότητα όσων είχαν αμαρτήσει και ήταν φορείς της θνητότητας και του θανάτου, δηλαδή των οψωνίων της αμαρτίας (Ρωμ. 6,23), της τιμωρίας για την αμαρτία.

Είναι η στιγμή που ο Χριστός ενώνεται με τις συνέπειες της αμαρτίας, συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου του θανάτου – ούτε κατ’ ελάχιστο με την αμαρτία καθεαυτή. Ο θάνατος όμως, συγκεκριμένα, δεν έχει τίποτα κοινό με Αυτόν, καθώς όπως γράφει ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, δεν είναι δυνατόν μία ανθρώπινη ύπαρξη καθ’ ολοκληρίαν περιχωρημένη από τη θεότητα να είναι θνητή. Ένας λειτουργικός ύμνος που ακούμε κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας εκφράζει τούτη την αλήθεια ως εξής: «Υπό γην εκρύβης, ώσπερ ήλιος νυν…η ζωή πως θνήσκεις;…». Είναι η αιώνια ζωή, το φως, που τα δικά μας σκοτάδια το σβήνουν, και τελικά υφίσταται τον δικό μας θάνατο. Γι’ αυτό τον λόγο και λέγει στον Ιωάννη τον Βαπτιστή: μην επιμένεις, μην μ’ αποτρέπεις να μπω σε τούτα τα νερά, πρέπει και οι δυο μας να εκπληρώσουμε κάθε δικαιοσύνη, δηλαδή ο,τι είναι δίκαιο και ορθό, ο,τι πρέπει να γίνει για τη σωτηρία του κόσμου, και οφείλουμε να το πραγματώσουμε εδώ και τώρα.
Τότε όμως γιατί έφτασε στα νερά του βαπτίσματος στην ηλικία των τριάντα ετών, και όχι νωρίτερα η αργότερα; Καλούμαστε να σκεφτούμε βαθύτερα τη σημασία αυτού του γεγονότος.
Με την ενανθρώπηση του Λόγου στους κόλπους της Παρθένου, ο Θεός πραγματώνει εντελώς μονομερώς ένα έργο στα πλαίσια της θείας σοφίας και αγάπης. Η σωματικότητα, η έμψυχη ζωή, η ανθρωπότητα του γεννημένου Χριστού ήταν δανεισμένα, κατά κάποιο τρόπο, από τον Θεό δίχως να συμμετέχει ο άνθρωπος. Από την πλευρά της η Θεομήτωρ, είχε δώσει τη συγκατάθεσή της: «Ιδού η δούλη Κυρίου˙ ας γίνει ο,τι αναφέρουν τα λόγια σου» (Λουκ. 1,38). Το παιδί γεννήθηκε, έγινε άνθωπος με την πλήρη έννοια του όρου, δηλαδή είχε τον έλεγχο του εαυτού Του, με το δικαίωμα να επιλέγει ανάμεσα στο καλό και το κακό, τον Θεό και την άρνηση του Θεού. Και σε όλη τη διάρκεια της ζωής Του – νηπιότητα, εφηβεία, ενήλικος βίος – ανοίγεται προς τον Θεό προσφέροντας καθ’ ολοκληρίαν τον εαυτό Του. Με την ανθρώπινη φύση Του και χάρη στην πίστη και τη θυσία της Θεομήτορος, ανέλαβε ως άνθρωπος όλα όσα του είχε αναθέσει ο Θεός. Σαρκώθηκε για ν’ αναλάβει ως άνθρωπος όλα όσα είχε αναλάβει ο Θεός, όταν κατά την προαιώνιο Βουλή Του είχε αποφασίσει να δημιουργήσει τον άνθρωπο και να επωμιστεί, μετά την προπατορική πτώση, τις συνέπειες της δημιουργίας, καθώς και της φοβερής δωρεάς της ελευθερίας που προσφέρθηκε στον άνθρωπο. Στη σλαβονική μετάφραση της προφητείας του Ησαΐα (7,16), τίθεται το ζήτημα του Χριστού, τούτου του αγέννητου παιδιού, το οποίο, πριν να διακρίνει το αγαθό από το κακό, θα επέλεγε το αγαθό, ακριβώς επειδή είναι τέλειο κατά την ανθρώπινη φύση.
Να γιατί τούτος ο άνθρωπος Ιησούς Χριστός, προκόπτοντας μέχρις ότου η ανθρώπινη φύση Του φτάσει στην τελείωσή της, αναλαμβάνει πλήρως όσα ο Θεός και η πίστη της παναχράντου Θεοτόκου και Θεομήτορος Του εμπιστεύθηκε. Με την κατάδυσή Του στα νεκρά νερά του Ιορδάνη, έμοιαζε με το καθαρό λινάρι που το βυθίζουν μέσα στη χρωστική ουσία. Εκείνος που ήταν πιο λευκός κι από το χιόνι, αναδύεται τελικά από το νερό, όπως αναφέρει και ο προφήτης Ησαΐας, με ιμάτιο κατακόκκινο από το αίμα, με ένδυμα θανάτου, το ένδυμα που κλήθηκε να φορέσει.
Να λοιπόν ποια μηνύματα στέλνει η Βάπτιση του Κυρίου. Οφείλουμε να κατανοήσουμε ποια μεγαλόπρεπη ενέργεια περικλείει, ποια πράξη αγάπης θέτει ενώπιόν μας. Και μπροστά μας τίθεται διαρκώς ένα επίμονο ερώτημα: ποια θα είναι η απάντησή μας;

Από το βιβλίο, Συνάντηση με τον Θεό, εκδ. Εν πλώ

Θεολογική προσέγγιση της εικόνος της Βαπτίσεως του Κυρίου.


του Αρχιμανδρίτη Σεραφείμ Ατματζίδη, Καθηγούμενου Ιεράς Μονής Παναγίας Σουμελά 


Η τέχνη για την Ορθόδοξη Εκκλησία είναι μία από τις μεθόδους που χρησιμοποιεί για να προβάλλει την Θεολογία της και να διδάξει τον Ευσεβή λαό της.  Μέσα στην Εκκλησία μας οι βυζαντινές εικόνες, οι τοιχογραφίες και οι ψηφιδογραφίες, οι οποίες απεικονίζουν διάφορες θεματολογίες έχουν την μοναδική ικανότητα να διδάξουν άφωνες λόγου αλλά μέσα από την ικανή και αλληγορική απεικόνιση τον πιστό λαό με χρώματα, συμβολισμούς και σχέδια. 
Μιας τέτοιας αληθινής και αλληγορικής απεικόνισης εικόνα, η οποία ουσιαστικά διαλαλεί την Τριαδικότητα του αληθινού Θεού είναι και αυτή των Θεοφανείων. 
Η εορτή των Θεοφανείων, με τις υπάρχουσες ιστορικές μαρτυρίες, μετά την εορτή της  Αναστάσεως  είναι η αρχαιότερη και μία από τις μεγαλύτερες εορτές της Ορθοδοξίας. Κατά την ημέρα αυτή η Εκκλησία βιώνει το μεγάλο γεγονός της Βαπτίσεως του Κυρίου και παράλληλα την φανέρωση της Αγίας Τριάδος. 
Το κυρίως θέμα της εικόνας είναι ο Κύριος. Ο Χριστός καθώς στέκεται στο μέσον του Ιορδάνου, αποτυπώνεται άλλοτε γυμνός και άλλοτε με ένα λευκό ένδυμα γύρω από τη μέση Του. Παρατηρώντας κανείς τον Χριστό διακρίνει μια λεπτότητα και έναν ασκητισμό στο μη σαρκώδες σώμα Του. Ο Κύριος εντός του ποταμού, του οποίου μέχρι εκείνη την στιγμή τα νερά δεν ήταν αγιασμένα και θύμιζαν τον θάνατο(1), στέκει δυναμικά έχοντας το χέρι Του σε στάση ευλογίας και γίνεται αιτία, κατά τον άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό, αυτός ο «υγρός τάφος» να καθαρίσει την αμαρτία(2) και όλο τον παλαιό Αδάμ να τον αναγεννήσει μέσα σε αυτόν. Με την στάση Του αυτή δείχνει να ευλογεί τα νερά ώστε να ετοιμαστούν και με την είσοδό Του μέσα σε αυτά να γίνουν ύδατα βαπτίσματος, αγιασμένα και σωτήρια. Κατανοούμε λοιπόν πως ο Κύριος δεν αγιάσθηκε από τα νερά του Ιορδάνη αλλά ο Ίδιος τα αγίασε με την αποδοχή της ταπεινής αυτής Του πράξης. Αγιάζονται τα νερά του Ιορδάνη από τον Κύριο διότι ο ίδιος δεν είχε ανάγκη βαπτίσεως, γιατί Αυτός είναι απ’ αρχής αγνός και άμωμος. Το βάπτισμα το οποίο δέχεται ο Κύριος από τον Πρόδρομο είναι βάπτισμα ταπείνωσης: «ἦλθεν… καὶ πρὸς τὸν δοῦλον αἰτῶν τὸ Βάπτισμα, δουλοπρεπῶς ἐφίσταται…»(3), παράλληλα όμως είναι και βάπτισμα παραδειγματισμού διότι είναι ένα ακόμη δείγμα σεβασμού προς τον άνθρωπο και μία ακόμη από τις πολλές αποδείξεις της υπέρτατης αγάπης Του προκειμένου να γίνει Αυτός αιτία σωτηρίας του ανθρώπου: «Ἰδοὺ ἡ κάθαρσις, ἰδοὺ ἡ λύτρωσις, ἡ ἀνάπλασις πάντων…»(4). Άλλωστε και η προτροπή Του προς τον Τίμιο Πρόδρομο αποδεικνύει του λόγου το αληθές: «ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν πρὸς αὐτόν, ἄφες ἄρτι, οὕτως γὰρ πρέπον ἐστὶν ἡμῖν πληρῶσαι πᾶσαν δικαιοσύνην»(5). Με τον τρόπο αυτό το βασικό στοιχείο της φύσης και του ανθρώπου το οποίο είναι το νερό, δια της βαπτίσεως του Κυρίου αγιάζεται και λαμπρύνεται και μαζί με αυτό ολόκληρη η πλάση, λογική και άλογη, έμψυχη και άψυχη. Δικαίως ο ιερός ψαλμωδός προτρέπει: «Χόρευε ἡ κτίσις αἰσθομένη, Θεοῦ τὴν ἁγίαν ἐπιφάνειαν∙… ἐπέστη, ὁ ταῖς εὐλογίαις, ὑμᾶς Χριστὸς λαμπρύνων»(6).
Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο της εικόνος είναι η στάση του Κυρίου εντός του Ιορδάνου. Μία στάση η οποία υποδηλώνει κίνηση. Παρατηρούμαι πως το ένα πόδι του Κυρίου δείχνει να κινείται προς τα εμπρός κι αυτό διότι είναι πιο μπροστά από το άλλο. Αυτό μαρτυρεί τρόπον τινά την διάθεσή Του να υπακούσει στην εντολή-παράκληση την οποία Του αναπέμπει ο άνθρωπος λέγοντάς Του πως μόνον Εσύ μπορείς: «ἵνα ἐπιστρέψῃς κόσμον ἐκ πλάνης, καὶ σώσῃς τὰς ψυχὰς ἡμῶν»(7). Σε αυτή Του όμως την δημόσια παρουσία και δράση πρωτίστως πρέπει να δεχθεί το βάπτισμα ως άνθρωπος και έπειτα να οδηγηθεί: «εἰς τὴν ἔρημον ὑπὸ τοῦ πνεύματος»(8), έτσι ώστε: «πειρασθῆναι ὑπὸ τοῦ διαβόλου»(9) να καταστεί έτοιμος για να βγει και να οδηγηθεί στον δημόσιο αγώνα Του: «ἵνα σωθῇ ὁ κόσμος δι’ αὐτοῦ»(10). Αξιοπρόσεκτη επίσης είναι η μαρτυρία και η ομολογία του Τιμίου Προδρόμου ο οποίος βλέποντάς Τον να πλησιάζει λέει το «ἴδε ὁ ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου»(11) και η οποία ουσιαστικά καταμαρτυρεί το ποιος είναι Αυτός ο οποίος πλησιάζει στο βάπτισμα.
Μέσα στον ποταμό γύρω από τον Χριστό κολυμπούν ψάρια, ενώ ξεχωρίζουν κάτω δεξιά και αριστερά δύο πρόσωπα. Μία γυναίκα η οποία είναι στολισμένη με βασιλικό στέμμα και κρατά σκήπτρο κι ένας άντρας ηλικιωμένος ο οποίος κρατά μία στάμνα-υδρία μέσα από την οποία τρέχει άφθονο νερό. Τόσο η γυναίκα όσο και ο άντρας βρίσκονται καθισμένοι πάνω σε μεγάλα ψάρια «θηριόμορφα». Η παρουσία και των δύο έχει αλληγορική σημασία και η μεν συμβολίζει την Ερυθρά θάλασσα, ο δε συμβολίζει τον Ιορδάνη ποταμό(12).
Κατά την Βάπτιση του Κυρίου έχουμε φανέρωση της Αγία Τριάδος: «Τριάδος ἡ φανέρωσις, ἐν Ἰορδάνῃ γέγονεν∙»(13) εξ ου και η γιορτή ονομάζεται Θεοφάνεια. Το αγιογραφημένο χέρι στο επάνω μέρος της εικόνας υποδηλώνει την παρουσία του Θεού Πατέρα με μία ευλογούσα παλάμη εξερχόμενη μέσα από ένα ημικύκλιο το οποίο αναπαριστά τον ουρανό. Από το ημικύκλιο αυτό φεύγουν-εκχέονται ακτίνες φωτός οι οποίες φωτίζουν ένα περιστέρι. Αυτή είναι η χαρακτηριστική αγιογραφημένη αποτύπωση της Αγίας Τριάδας. Με τον τρόπο αυτό ο λόγος του Θεού Πατέρα ο οποίο μαρτυρεί την θεότητα του Υιού: «οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα»(14), φαίνεται στο χέρι το οποίο ευλογεί, το Άγιο Πνεύμα στις ακτίνες και στο λευκό περιστέρι, ενώ το δεύτερο πρόσωπο  της Αγίας Τριάδος είναι παρόν με την αποδοχή της βαπτίσεώς Του.  Ο Πατέρας μαρτυρεί την θεότητα του Υιού Του: «ὁ μὲν γὰρ Πατήρ, ἐναργῆ μαρτυρίαν τῷ συγγενεῖ ἐπεφώνησε»(15), ο Υιός αποδέχεται διά της βαπτίσεως να απαλλάξει τον κόσμο από τα δεσμά της αμαρτίας και του σατανά: «ὁ Υἱὸς τὴν ἄχραντον κορυφὴν τῷ Προδρόμῳ ὑπέκλινε, καὶ βαπτισθείς, τὸ ἀνθρώπινον ἐκ δουλείας ἐρρύσατο»(16),  «τὸ Πνεῦμα περιστερᾶς ἐν εἰκόνι κατέπτη οὐρανόθεν·»(17) και βεβαιώνει «τοῦ λόγου τὸ ἀσφαλές»(18) και εδραιώνει το απαρασάλευτο της αληθινής πίστεως, θεμέλιο.
Το δεύτερο σημαντικό πρόσωπο της εικόνος είναι ο Τίμιος Πρόδρομος, είναι αυτός ο οποίος έπαιξε μεγάλο ρόλο στο απολυτρωτικό έργο του Κυρίου από τον οποίο έλαβε «δουλικὸν Βάπτισμα»(19) πριν προχωρήσει στην δημόσια δράση και παρουσία Του. Ο Τίμιος Πρόδρομος βρίσκεται στα αριστερά της εικόνος υποκλινόμενος ταπεινά εμπρός στον βαπτιζόμενο Κύριο. Το δεξί του χέρι αγγίζει την κεφάλη του Κυρίου, ενώ το αριστερό του βρίσκεται σε στάση δέησης. Στο παρουσιαστικό του βλέπει κανείς τον ασκητισμό και την αυστηρότητα του βίου του. Κεφάλι αναμαλλιασμένο, γένι αραιό και άτακτο, λεπτά και άσαρκα άκρα και αυστηρή ασκητική έκφραση προσώπου. Το ότι ήταν: «ἐνδεδυμένος τρίχας καμήλου»(20) και είχε: «ζώνην δερματίνην περὶ τὴν ὀσφὺν αὐτοῦ»(21) καθώς επίσης το ότι πορευόταν στην ζωή του: «ἐσθίων ἀκρίδας καὶ μέλι ἄγριον»(22) δείχνουν το ασκητικό του μεγαλείο καθώς επίσης το μελαμψό και λιπόσαρκο του προσώπου μαρτυρεί τον καύσωνα και το τραχύ της ερήμου.
Ακριβώς δίπλα του υπάρχει ένα δέντρο μέσα στα κλαδιά του οποίου βρίσκεται ακουμπισμένος ένας πέλεκυς. Αυτός συμβολίζει τα λόγια του Τιμίου Προδρόμου: «ἤδη δὲ ἡ ἀξίνη πρὸς τὴν ῥίζαν τῶν δένδρων κεῖται• πᾶν οὖν δένδρον μὴ ποιοῦν καρπὸν καλὸν ἐκκόπτεται καὶ εἰς πῦρ βάλλεται»(23). Μας προειδοποιεί αλληγορικά ο προδρομικός λόγος πως κάθε άκαρπο δέντρο, δηλαδή κάθε άνθρωπος ο οποίος δέχθηκε το τάλαντό του αλλά δεν το εργάσθηκε σωστά, ως άκαρπο δέντρο θα κοπεί και θα οδηγηθεί στο αιώνιο πυρ και την τιμωρία. Θα οδηγηθεί ουσιαστικά στην αποκοπή της κοινωνίας μετά του Θεού.
Τέλος στην δεξιά πλευρά της εικόνας υπάρχει μια ομάδα Αγγέλων, οι οποίοι έχουν τα χέρια τους προτεταμένα και καλυμμένα με υφάσματα δείχνοντας, με την στάση τους αυτή, την προθυμία τους να διακονήσουν τον Κύριό τους και κατ’ επέκταση στο πρόσωπό Του όλο το ανθρώπινο γένος. Στα πρόσωπά τους είναι αποτυπωμένη μια χαρμόσυνη απορία. Είναι σα να ομολογούν: «Τί τὸ ξένον τοῦτο θέαμα;… ὁ λίμνας καὶ ποταμούς, ποιήσας προστάγματι, τὰ Ἰορδάνια, ρεῖθρα ἔρχεται, περιβαλέσθαι∙ τούτοις γάρ, τὸν Ἀδὰμ ἀνακαινίζει.»(24).
Κλείνοντας να τονίσουμε πως η όλη αγιογραφική αποτύπωση της Βαπτίσεως του Κυρίου στον Ιορδάνη ποταμό μας οδηγεί στην αποδοχή της φανέρωσης της Αγίας Τριάδος και στην προσκύνηση Της. Κατά την ημέρα των Θεοφανείων ο πρόθυμα προσερχόμενος στο Ναό πιστός δεν διδάσκεται μόνον από την θεολογία της εικόνας να γίνεται προσευχητικά μέτοχος της Χάριτος της Αγίας Τριάδος, αλλά καλείται εν ελευθερία να ζήσει εν Χριστώ και να καταστήσει την καρδιά του χώρο και κατοικητήριο του Θεού προγευόμενος του Παραδείσου. Η σωτηρία μας είναι γεγονός αληθινό κάτω από την προϋπόθεση της αποδοχής του γεγονότος ότι ο Υιός του Θεού έλαβε σάρκα ανθρώπου, ότι έγινε αιτία της Τριαδικής αποκάλυψης και φανέρωσης και ότι ο Πατέρας προσελκύει προς τον Υιό Του τους ανθρώπους «οὐδεὶς δύναται ἐλθεῖν πρός με, ἐὰν μὴ ὁ πατὴρ ὁ πέμψας με ἑλκύσῃ αὐτόν»(25).
Φτάσαμε στο τέλος του δωδεκαημέρου γευόμενοι το μεγαλείο της ταπείνωσης του Υιού και Λόγου μέσα από την φάτνη, την περιτομή και την Βάπτισή Του και παρ’ ότι μπορεί να πει κανείς πως είναι όλα ασύλληπτα για τον ανθρώπινο νου, εν τούτοις είναι η μόνη αλήθεια η οποία οδηγεί στη σωτηρία του ανθρώπου. Να ευχηθούμε να μας φωτίζει ο Επιφανής Θεός να κατανοούμε την παρουσία Του στη ζωή μας, να διαβιούμε πάντα ευχαριστιακά και να αποδεχθούμε την: «δι᾽ ὕδατος καὶ Πνεύματος»(26) ανακαίνισή μας η οποία: «τὴν παλαιωθεῖσαν φύσιν ὑπὸ τῆς ἁμαρτίας»(27) την οδήγησε και πάλι στην κοινωνία μαζί Του.

Χρόνια πολλά και ευλογημένα.

Υποσημειώσεις
(1) Στην Παλαιά Διαθήκη κατά τον κατακλυσμό στην εποχή του Νώε έχουμε μία μεταφορική και κυριολεκτική αποτύπωση του θανάτου.
(2) Ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων αναφέρει: «Καταβάς ἐν ὕδασιν ἔδησε τόν ἰσχυρόν».
(3) Τροπάριο προεόρτιο θ’ ωδής  3ης Ιανουαρίου.
(4) Τροπάριο προεόρτιο δ’ ωδής  4ης Ιανουαρίου.
(5) Ματθαίος Γ’, 15.
(6) Τροπάριο προεόρτιο η’ ωδής  3ης Ιανουαρίου.
(7) δοξαστικό αίνων 6ης Ιανουαρίου)
(8) Ματθαίος Δ’, 1.
(9) Οπ. π.
(10)  Ιωάννης Γ’, 17.
(11)  Ιωάννης Α’, 29.
(12)  • Τα πρόσωπα αυτά αποτυπώνονται αγιογραφικά σύμφωνα με τον λόγο του Δαυίδ: «ἡ θάλασσα εἶδε καὶ ἔφυγεν, ὁ Ἰορδάνης ἐστράφη εἰς τὰ ὀπίσω•» (Ψαλμός ΡΙΓ’, 3).
         • Άξια προσοχής είναι και η αλληγορική προσέγγιση την οποία κάνει ο ιερός Χρυσόστομος σε ό,τι αφορά τον Ιορδάνη ποταμό. Ο ποταμός έχει δύο μεγάλες πηγές την μία την ονομάζει Ιόρ και την άλλη Δαν. Αυτές οι δύο δημιουργούν δύο μικρά ποτάμια των οποίων η συνένωση δημιουργεί τον Ιορδάνη, ο οποίος με την σειρά του φτάνει και χύνεται στην Νεκρά θάλασσα. Ο ποταμός Ιορδάνης είναι ο τύπος του ανθρωπίνου γένους. Οι δύο πηγές συμβολίζουν τον Αδάμ και την Εύα είναι οι δύο πηγές από τις οποίες προήλθες το ανθρώπινο γένος. Και το γένος προς τα πού πήγες; Στη νέκρωση και τον θάνατο, όπως ο Ιορδάνης στη Νεκρά Θάλασσα. Ήρθε όμως ο Υιός του Θεού, που πόνεσε για την αθλιότητα του ανθρωπίνου γένους, κι έγινε άνθρωπος, κι έπαθε επάνω στο σταυρό, και κατήργησε, με τον θάνατό του, τον θάνατο. Έτσι χάρισε στους ανθρώπους τη ζωή και τους επέστρεψε προς τα πίσω, τους έκανε να μη  τρέχουν πια προς τη νέκρωση και τον θάνατο, αλλά προς την αφθαρσία. Αυτός είναι ο λόγος, που ο Απόστολος Παύλος λέει, ότι «ὅσοι ἐβαπτίσθημεν εἰς Χριστὸν Ἰησοῦν, εἰς τὸν θάνατον αὐτοῦ ἐβαπτίσθημεν» (Ρωμ. ΣΤ’, 3).
(13) Τροπάριο εόρτιο η’ ωδής.
(14)  Ματθαίος Γ’, 17.
(15) Ιδιόμελο Γ’ Ώρας Θεοφανείων, ήχος δ’.
(16)  Οπ. π.
(17) Οπ. π.
(18) Απολυτίκιο Θεοφανείων.
(19) Ιδιόμελο τροπάριο ακολουθίας Μεγάλου Αγιασμού.
(20) Μάρκος Α’, 6.
(21) Οπ. π.
(22) Οπ. π.
(23) Ματθαίος Γ’ 10.
(24) Τροπάριο προεόρτιο, Ωδή ζ’,  3ης  Ιανουαρίου.
(25) Ιωάννης ΣΤ’, 44.
(26) Ευχή Μεγάλου Αγιασμού, ποίημα αγίου Σωφρονίου Πατριάρχου Ιεροσολύμων.
(27) Οπ. π.
 
 

St.Nikolai Velimirovich-On Pride


"Pride goes before disaster,and a haughty spirit before a fall" (Proverbs 16:18).

Of all that exists on the four corners of the earth, what, O mortal man, can make us proud except stupidities and demonic illusions. Did we not enter into the world naked and wretched and are we not going to depart this world in the same manner? Everything that we have, did we not borrow it; and by our death, are we not going to return everything? Oh, how many times has this been said and overheard? The wise apostle says, "For we have brought nothing into the world, just as we shall not be able to take anything out of it" (I Timothy 6:7). And, when we offer sacrifice to God of ordinary bread and wine, we say, "Thine own of Thine own, we offer unto Thee" (Divine Liturgy of St. John Chrysostom). For nothing that we have in this world is ours: not even a crumb of bread nor a drop of wine; nothing that is not of God. In truth, pride is the daughter of stupidity, the daughter of a darkened mind, born of evil ties with the demons.
Pride is a broad window through which all of our merits and good works evaporate. Nothing makes us so empty before men and so unworthy before God as does pride. When the Lord is not proud, why should we be proud? Who has more reason to be proud than the Lord, Who created the world and Who sustains it by His power? And behold, He humbles himself as a servant, a servant to the whole world: a servant even to the death, to the death on the Cross!
O humble Lord, burn up within our hearts the devil's sowing of pride with the fire of Your Holy Spirit, and plant within it the noble sowing of humility and meekness. 
Taken from "The Prologue"
Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...