ΜΕΛΕΤΗ ΕΙΣ ΤΗΝ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗ Β΄

ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ

ΜΕΛΕΤΗ ΛΓ'

Εἴς τήν Πεντηκοστήν, κατά τήν ὁποίαν ἐνήργησε τό Πνεῦμα τό ἅγιον εἰς τούς Ἀποστόλους

Β. Μεταβολή τῆς καρδίας.

            Συλλογίσου ἀγαπητέ τήν β' μεταβολήν ὅπου ἔκαμε τό πανάγιον Πνεῦμα εἴς τήν καρδίαν τῶν Ἀποστόλων, οἱ ὁποῖοι εἴς τήν ἀρχήν ἦσαν τόσον φιλόζῳοι, τόσον φιλόσαρκοι, τόσον δειλοί, ὅπου δία νᾷ φυλάξουν τήν ζωή τούς, ὁ ἔνας άφησε τόν διδάσκαλο του εἴς τό πάθος καί ἔφυγε γυμνός «καί εἰς τις νεανίσκος ἠκολούθει αὐτῷ περιβεβλημένος σινδόνα ἐπί γυμνοῦ…ὁ δέ καταλιπών τήν σινδόνα γυμνός ἔφυγεν ἀπ' αὐτῶν»(Μάρκ. Ιδ' 51(α)), ὁ ἄλλος τόν ἠρνήθη καί ὅλοι οἱ ἄλλοι ἀνεχώρησαν «καί ἀφέντες αὐτόν πάντες ἔφυγον». (Μάρκ. Ιδ' 51). Καί τόσον ἦσαν τρομαγμένοι ὡσάν λαγωοί ὅπου έστεκαν κεκλεισμένοι ἀπό τόν φόβο τούς μέσα εἴς τό ὑπερῷον καί δεν ἐτόλμων νᾷ εύγουν ἔξω σχεδόν εἴς ὅλον τό διάστημα τῶν πεντήκοντα ἡμερῶν ὅπου ἐπέρασαν μετά τήν ἀνάστασιν ἀλλ' ἀφ' οὐ κατέβη εἴς αὐτούς τό ἅγιον Πνεῦμα, μετέβαλε τήν ἀσθένειαν τῆς καρδίας τῶν εἴς ἀνδρείαν καί γενναιότητα. Ὅθεν ευγήκαν ἔξω ὡσάν τόσοι ἄφοβοι λέοντες καί εκήρρυτον τόν ἐσταυρωμένον Ἰησοῦν ἐμπρός εἴς όλο τό πλῆθος του λαοῦ με μέτωπον ἀνοικτόν, με στῆθος ανδρειωμένον καί με τόλμη καί παρρησία χωρίς νᾷ δειλιάσουν οὔτε ἀπό φοβερισμούς, οὔτε ἀπό δαρμούς, οὔτε ἀπό βάσανα καί μαρτύρια, οὔτε ἀπό τόν ίδιο τόν θάνατον ἀλλ' ἐπεθύμουν ταῦτα πάντα ὡς τρυφάς καί ξεφαντώματα καί ἔχαιρον ὑπερβολικά ὅταν τά ελάμβανον «οἱ μέν οὖν ἐπορεύοντο χαίροντες ἀπό προσώπου του συνεδρίου, ὅτι ὑπέρ του ὀνόματος αὐτοῦ κατηξιώθηκαν ἀτιμασθῆναι»
(Πραξ. ε' 41). Τότε ἤθελες ιδεί ἐκεῖνον τόν δειλότατον καί φιλόζῳον Πέτρον, ὅπου πρότερον δεν ἠδυνήθη νᾷ ἀκούσῃ χωρίς φόβο οὔτε ἔν ψιλόν λόγον ἑνός δυστυχισμένου κορασίου, πώς ἐστάθη με τόσην ἀφοβία καί τόλμη καί ἐδημηγόρησε μεγαλοφώνως ἔμπροσθεν εἴς ἔνα μυριάριθμον πλῆθος ἀνθρώπων, χωρίς νᾷ στοχάζεται πώς εἶναι ολότελα ἄνθρωποι ἀλλά πώς εἶναι κνώδαλα καί φυτά ἤ λίθοι καί με τήν δημηγορία του εἵλκυσεν εἴς τήν πίστη του Χριστοῦ τρεῖς χιλιάδες λαοῦ «σταθείς δέ Πέτρος σύν τοίς ἕνδεκα ἐπῆρε τήν φωνήν αὐτοῦ, καί απεφθέγξατο αὐτοῖς» (Πραξ. β' 14). Τότε ἤθελες ιδή ἐκείνους τούς ἁλιεῖς καί ἀγραμμάτους πλουτισμένους ἀπό τόσην σοφίαν καί σύνεσιν, ὥστε νᾷ κάμνουν τούς σοφούς καί γραμματισμένους νᾷ ἐξίστανται καί νᾷ ἀποροῦν «καί καταλαβόμενοι, ὅτι ἄνθρωποι ἀγράμματοι εἰσί καί ἰδιῶται εθάυμαζον». (Πραξ. δ' 13). Καί τοῦτο διατί; Διότι ἔδωκεν εἴς τήν καρδίαν αὐτῶν χύμα γνώσεως τό Πνεῦμα τό Ἅγιον, καθώς εἶναι γεγραμμένο περί του Σολωμόντος «καί ἔδωκε Κύριος φρόνηση τῳ Σολομῶν καί χύμα καρδίας». (Γ' Βασιλ. δ' 29) καί διότι ἥψατο Κύριος καρδίας αὐτῶν ὡς γέγραπται»(Α' Βασιλ. ι 26). Ὦ χάρις! Ὦ ἐνέργεια ! ὦ πῦρ του ἀγίου πνεύματος, τό ὁποῖον ὅταν μία φορά ἀνάψῃ τήν καρδίαν, τούς λαγωούς κάμνει λέοντας, τούς αδυνάτούς δυνατούς, τούς ἀσόφους σοφούς, τούς πηλίνους κατασκευάζει πυρίνους καί τούς πρώην ανδριάντας μεταβάλλει εἴς ἄνδρας τελείους. Καί τοῦτο εἶναι ἐκεῖνο ὅπου ὁ Θεός ὑπεσχέθη νᾷ δώσῃ δία του προφήτου Μιχαίου λέγων «ούκ ἔσται ὁ ἐπακούων αὐτῶν, ἐάν μή ἐγώ ἐμπλήσω ἰσχύν ἐκ Πνεύματος Κυρίου.»(Μιχ. Γ' 8).

            Τώρα καί εσύ ἀδελφέ ὅπου αναγινώσκεις ταῦτα, στοχάσου, ἐάν ἔλαβες αὐτήν τήν γενναιότητα καί θέρμην εἴς τήν καρδίαν σου δία νᾷ μή φοβήσαι σάρκα, κόσμο και κοσμοκράτορα, τοῦτο εἶναι σημεῖον πώς μετεβλήθης ἀπό τό Πνεῦμα Κυρίου, καθώς εἶναι γεγραμμένον «τότε ματαβαλλεί τό Πνεῦμα καί διελεύσεται καί ἐξιλάσεται αὐτή ἡ ἰσχύς τῷ Θεῶ μου». (Αββακ. Α' 11). Στοχάσου καί ἐάν εσύ προτήτερα εγύρευες με ὅλην τήν ὁρμήν τῶν ἐπιθυμιῶν σου τά ἀγαθά του κόσμου, τά πλούτη, τάς δόξας, τάς ἡδονάς καί ελόγιαζες ὅτι ήτο μακαριώτερος όποιος εἶχεν ἀπό αὐτά τά ἀγαθά περισσότερα, ήξευρε ὅτι ἕως τώρα ήτο ἡ καρδία σου πεπαλαιωμένη, ἀναίσθητος καί πεπωρωμένη ὡσάν πέτρα ἀπό τό πνεῦμα του κόσμου καί τῆς σαρκός. Καί λυπήσου δία τοῦτο καί μετανόησον, πώς εἴς τόσους χρόνους τῆς ζωῆς σου, δεν έγινες ἄξιος νᾷ λάβῃς δία του ἀγίου πνεύματος μίαν καινούργιαν καρδία αἰσθητική του συμφέροντος σου, τήν ὁποίαν ὑπεσχέθη νᾷ σου δώσει ὁ Θεός «καί δώσω ὑμῖν καρδίαν καινήν καί πνεῦμα καινόν δώσω ὑμῖν καί ἀφελῶ τήν καρδίαν τήν λιθίνην ἐκ τῆς σαρκός ὑμῶν καί δώσω ὑμῖν καρδίαν σαρκίνην καί τό πνεῦμα μου δώσω ἐν ὑμῖν» (Ιεζεκ. Λς. 26).

            Ἐάν δέ τώρα γυρεύης ὅλα τά ἐναντία καί ἀντί νᾷ υπερηφανεύεσαι δία τά πλούτη, εσύ περισσότερο ταπεινώνεσαι καί χαίρεις εἴς τήν πτωχείαν, ἀντί νᾷ θέλῃς τάς τρυφάς καί τά ξεφαντώματα, εσύ ἀγαπᾷς τήν ὀλιγάρκειαν καί τήν ἐγκράτειαν, ήξευρε, ὅτι τό Πνεῦμα τό ἅγιον άεχισε νᾷ μεταβάλλει τήν καρδίαν σου εἴς ἄλλην καρδίαν, καθώς εἶναι γεγραμμένο περί του Σαούλ, «καί ἐγενήθη ὥστε ἐπιστραφῆναι τῳ ὤμῳ αὐτοῦ ἀπελθεῖν ἀπό Σαμουήλ, μετέστρεψεν αωτώ ὁ Θεός καρδίαν ἄλλην». (Α' Βασιλ. ι 9).

            Ὅθεν εὐφράνθητι καί ευχαρίστησαι τόν Κύριον, ὅπου δία του ἀγίου Πνεύματος, όχι μόνον σου εκαθάρισεν τόν νοῦν, ἀλλά καί σου ἐθέρμανε τήν καρδίαν καί θέλει νᾷ σε μεταβάλλει ἀπό σαρκικόν εἴς πνευματικόν, ἀπό νήπιον μωρόν, εἴς ἄνδρα σοφόν καί ἀπό κοσμικόν καί ἐθνικόν εἴς ἀληθινόν χριστιανόν. Τοιαύτας γάρ θεοπρεπεῖς καί παραδόξους μεταβολάς συνειθίζει να ἐνεργῆ τό Πνεῦμα τό ἅγιον, καθώς θεολογεί περί αὐτοῦ ὁ μέγας θεολόγος Γρηγόριος «τοῦτο τό Πνεῦμα (σοφώτατον γάρ καί φιλανθρωπότατον) ἄν ποιμένα λάβῃ, ψάλτην ποιεῖ πνευμάτων πονηρῶν κατεπᾴδοντα καί βασιλέα του Ἰσραήλ ἀναδείκνυσιν καί ἐάν αἰπόλον συκάμινα κνίζοντα, προφήτην ἐργάζεται, τόν Δαβίδ καί τόν Ἀμῷς ἐνθυμήθητι, ἐάν μειράκιον εὐφυές λάβῃ, πρεσβυτέρων ποιεῖ κριτήν καί παρ' ἡλικίαν, μαρτυρεῖ ὁ Δανιήλ ὁ νικήσας ἐν λάκκῳ λέοντας. Ἐάν ἁλιέας εὔρη, σαγηνεύει Χριστῷ, κόσμον ὅλον τῇ του λόγου πλοκή συλλαμβάνοντας. Πέτρον λάβε μοι καί Ἀνδρέαν καί τούς τῆς βροντῆς υἱούς τά πνευματικά βροντήσαντας. Ἐάν τελώνας, εἴς μαθητείαν κερδαίνει καί ψυχῶν ἐμπόρους δημιουργεῖ, φησί Ματθαῖος, ὁ χθές τελώνης καί σήμερον εὐαγγελιστής, ἐάν διώκτας θερμούς, τόν ζῆλον μετατίθησι καί ποιεῖ Παύλους ἀντί Σαύλων καί τοσοῦτον εἴς εὐσέβειαν, ὅσον εἴς κακίαν κατέλαβε». (Λογ. Εἴς τήν Πεντηκοστήν).

            Εντράπου λοιπόν ἀδελφέ, διότι ἕως τώρα ήσουν μακράν ἀπό τέτοιους συλλογισμούς, πορεύομενος ἐν τοῖς κακοῖς θελήμασι τῆς καρδίας σου καί μή δίδωντας τόπον εἴς αὐτήν, δία νᾷ κατοικήσῃ τό Πνεῦμα τό ἅγιον καί συντόμως εἰπεῖν, διότι ἔζησας ὡσάν ἔνας ψυχικός μόνον ἄνθρωπος, ὅς οὐ δέχεται τά του Πνεύματος, «μωρία γάρ αὐτῷ ἔστι καί οὐ δύναται γνῶναι» (Α'. Κορ. β' 14). Κάμε ἀπόφασιν εἴς τό ὑπόλοιπον τῆς ζωῆς σου, νᾷ μή λυπήσῃς πλέον τό Πνεῦμα τό ἅγιον με καμμίαν ἄτακτον καί κακήν ὄρεξιν τῆς καρδίας σου, κατά τήν παραγγελίαν ὅπου σου δίνει ὁ Ἀπόστολος, «καί μή λυπήσῃς τό Πνεῦμα τό ἅγιον του Θεοῦ» (Ἔφες. δ' 30), μηδέ νᾷ ἐναντιωθείς ὡς σκληροκάρδιος εἴς τό ἅγιον αὐτοῦ θέλημα, κατά τούς σκληροκαρδίους ἐκείνους Ἑβραίους, πρός τούς ὁποίους εἶπεν ὁ Στέφανος, «σκληροτράχηλοι καί ἀπερίτμητοι τῇ καρδία καί τοῖς ὠσίν, ὑμεῖς ἀεί τῷ πνεύματι τῳ ἁγίῳ αντιπίπτετε» (Πράξ. ζ' 51), ἀλλά νᾷ δώσης ὅλην τήν καρδίαν σου εἴς αὐτό με ὅλας τῆς τάς ἐπιθυμίας διά νᾷ ἐνοικήσει, καθώς αὐτό τό ἴδιον τό Πνεῦμα σε προστάζει λέγον «υἱέ δός μοι σήν καρδίαν» (Παροιμ. Κγ' 26). Θέλεις δέ δώσει τήν καρδία σου εἴς τό πνεῦμα τό άγιο, ἐάν μελετᾷς πάντοτε εἴς αὐτήν τό ὄνομα του Ἰησοῦ του Υἱοῦ του Θεοῦ με μίαν αδιάλλειπτον προσευχήν. Ἐπειδή τό πνεῦμα τό ἅγιον μολονότι καί ἐκπορεύεται ἐκ μόνου του Πατρός, ὅμως εἶναι καί λέγεται καί πνεῦμα του Υἱοῦ δία τήν ομοουσιότητα καί ἐν τῳ Υἱῷ ἀναπαύεται καί χαίρει ὅταν αὐτός ὀνομάζεται «εξαπέστειλεν ὁ Θεός τό Πνεῦμα του Υἱοῦ αὐτοῦ ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν, κρᾶζον Ἀββᾶ ὁ Πατήρ» (Γαλ. Δ' 6), ἵνα δία τῆς τοιάυτης νοεράς καί πνευματικῆς προσευχῆς, ἐν μέν τῷ πνεύματι θεωρῇς τόν Υἱόν, ἐν δέ τῷ Υἱῷ θεωρῇς τόν Πατέρα, ὡς λέγει ὁ μέγας Βασίλειος καί ἵνα καταξιωθείς δία τῆς τοιαύτης νοεράς ἐργασίας, νᾷ εὕρῃς καί νᾷ ιδής νοερῶς τήν χάριν του ἀγίου Πνεύματος, τήν ὁποίαν ἔλαβες μέν δία του βαπτίσματος, τήν έχωσες δέ ὡσάν σπινθῆρα μέσα εἴς τά πάθη καί ἁμαρτίας.

            Καί τέλος πάντων, ἐπειδή καί τό Πανάγιον Πνεῦμα ὁ ἄλλος παράκλητος, τό συμπληρωματικόν πρόσωπον τῆς ἀγίας Τριάδος, ὁ χορηγός πάντων τῶν χαρισμάτων, ἡ ζωή τῶν ζώντων, ἡ κίνησις τῶν κινουμένων καί τελειότης ἁπάντων τῶν ὄντων, ήθελησεν ἐκ μόνης τῆς φιλανθρωπίας του να εἰδοποιήσει εἴς τήν καρδίαν σου τάς πρώτας γραμμάς καί τό πρῶτον σχέδιον τῆς χάριτος του, παρακάλεσαι τόν νᾷ μή σε ἀφήσει ἀτελῆ ἀλλά να φέρει εἴς τελειότητα αὐτήν τήν εἰδοποίησιν καί τό έργο ὅπου άρχισεν εἴς εσέ, χαρίζωντας σου τό χάρισμα τῆς διαμονῆς καί τῆς μέχρι τέλους ὑπομονῆς ἐν τῇ αὐτοῦ χάριτι, τό ὁποῖον χάρισμα εἶναι τό μεγαλύτερο, ἀπό ὅλα τά χαρίσματα καί αὐτό μόνον συνιστά καί ἐπισφραγίζει τόν ἑκάστου προορισμόν κατά τούς θεολόγους καί δία του χαρίσματος τούτου νᾷ σε ἀξιώσει ἀπό εδώ ἀκόμη, νᾷ γίνεις ὅλος πνευματικός, ὅλος ἀγγελοειδής, ὅλος ἅγιος καί υἱός Θεοῦ καί θεός κατά χάριν, ἀπ' ἐκεῖ ὅπου εἷσαι τώρα γῆ καί σποδός καθώς λέγει ὁ μέγας Βασίλειος «Πνεῦμα ἅγιον ἐπελθόν εἴς ψυχήν ἀνθρώπου, ἔδωκε μέν ζωήν, ἔδωκε δέ ἀθανασίαν, ἤγειρε κείμενον, τό δέ κινηθέν κίνησιν αΐδιον ὑπό Πνεύματος ἀγίου, ζῷον ἅγιον ἐγένετο, ἔσχε δέ ἄνθρωπος ἀξίαν πνεύματος εἰσοικισθέντος ἐν αὐτῷ προφήτου, ἀποστόλου, ἀγγέλου Θεοῦ, ὤν πρό του, γῆ καί σποδός» (ομιλ. περί του Πνεύματος του ἀγίου, ἧς ἡ ἀρχή , ἐνθυμηθῶμεν πάσα ψυχή).

ΝΙΚΟΔΕΙΜΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ, «Πνευματικὰ Γυμνάσματα»

St.Gregory Palamas-On the Manifestation of the Holy Spirit on Pentecost

After willingly suffering for our salvation, being buried and rising on the third day, He ascended into heaven and sat down on the right hand of the Father, whence He co-operated in the descent of the divine Spirit upon His disciples by sending down together with the Father the power from on high, as Both had promised (see Luke 24.49). Having sat down in the heavens, He seems to call to us from there, “If anyone wants to approach this glory, become a partaker of the kingdom of heaven, be called a son of God and find eternal life, inexpressible honour, pure joy and never-ending riches, let him heed My commandments and imitate as far as he can My own way of life. Let him follow My actions and teachings when I came into the world in the flesh to establish saving laws and offer Myself as a patter.” Truly the Saviour confirmed the gospel teaching by His deeds and miracles, and fulfilled it through His sufferings. He proved how beneficial it was for salvation by His resurrection from the dead, His ascension into heaven, and now by the descent of the Divine Spirit upon His disciples, the event we celebrate today. After rising from the dead and appearing to His disciples, He said as He was taken up into heaven, “Behold, I send the promise of my Father upon you: but tarry ye in the city of Jerusalem, until ye be endowed with power from on high” (Luke 24.49). “For ye shall receive power, after that the Holy Ghost is come upon you: and ye shall be witnesses unto me both in Jerusalem, and in all Judea, and unto the uttermost parts of the earth” (see Acts 1.8).

When the fiftieth day after the resurrection had come, the day we now commemorate, all the disciples were gathered together with one accord in the upper room, each also having gathered together his thoughts (for they were devoting themselves intently to prayer and hymns to God). “And suddenly”, says Luke the evangelist, “there came a sound from heaven as of a rushing mighty wind, and it filled the house where they were sitting” (Acts 2.1-11). This is the sound which the prophetess Hannah foretold when she received the promise concerning Samuel: “The Lord went up to heaven and thundered; and he shall give strength and exalt the horn of his anointed” (see 1 Samuel 2.10 LXX). Elijah’s vision also forewarned of this sound: “Behold the voice of a light breeze, and in it was the Lord” (see 1 Kings 19.12 LXX). This “voice of a light breeze” is the sound of breath. You might also find a reference to it in Christ’s gospel. According to John the theologian and evangelist, “In the last day, that great day of the feast”, that is to say Pentecost, “Jesus stood and cried, saying, If any man thirst, let him come unto me and drink…. This spake he of the Spirit, which they that believe on him should receive” (John 7.37-39). Again, after His resurrection He breathed on His disciples and said, “Receive ye the Holy Ghost” (John 20.22).

That cry of Christ prefigured this sound, and His breathing upon the disciples foretold the breath, which is now poured down abundantly from above and resounds with a great voice heard far and wide, summoning everything under heaven, pouring grace over all who approach with faith and filling them with it. It is forceful in that it is all-conquering, storms the ramparts of evil, and destroys all the enemy’s cities and strongholds. It brings low the proud and lifts up the humble in heart, binds what should not have been loosed, breaks the bonds of sins and undoes what is held fast. It filled the house where they were sitting, making it a spiritual font, and accomplishing the promise which the Saviour made them when He ascended, saying, “For John truly baptised with water; but ye shall be baptised with the Holy Ghost not many days hence” (Acts 1.5). Even the name which He gave them proved to be true, for through this noise from heaven the apostles actually became sons of Thunder (see Mark 3.17). “And there appeared unto them”, it says, “cloven tongues like as of fire, and it sat upon each of them. And they were all filled with the Holy Ghost, and began to speak with other tongues, as the Spirit gave them utterance” (Acts 2.3-4).

Those miracles accomplished by the Lord in the flesh, which bore witness that He was God’s only-begotten Son in His own person, united with us in the last days, came to an end. On the other hand, those wondered began which proclaimed the Holy Spirit as a divine person in His own right, that we might come to know and contemplate the great and venerable mystery of the Holy Trinity. The Holy Spirit had been active before: it was He who spoke through the prophets and proclaimed things to come. Later He worked through the disciples to drive out demons and heal diseases. But now He was manifested to all in His own person through the tongues of fire, and by sitting enthroned as Lord upon each of Christ’s disciples, He made them instruments of His power.

Why did He appear in the form of tongues? It was to demonstrate that He shared the same nature as the Word of God, for there is no relationship closer than that between word and tongue. It was also because of teaching, since teaching Christ’s gospel needs a tongue full of grace. But why fiery tongues? Not just because the Spirit is consubstantial with the Father and the Son—and our God is fire (see Hebrews 12.29), a fire consuming wickedness—but also because of the twofold energy of the apostles’ preaching, which can bring both benefit and punishment. As it is the property of fire to illuminate and burn, so Christ’s teaching enlightens those who obey but finally hands over the disobedient to eternal fire and punishment. The text says, “tongues like fire” not “tongues of fire”, that no one might imagine it was ordinary physical fire, but that we might understand the manifestation of the Spirit using fire as an example. Why did the tongues appear to be divided among them? Because the Spirit is given by measure by the Father to all except Christ (John 3.34), who Himself came from above. He, even in the flesh, possessed the fullness of divine power and energy, whereas the grace of the Holy Spirit was only partially, not fully, contained within anyone else. Each one obtained different gifts, lest anyone should suppose the grace given to the saints by the Holy Spirit was theirs by nature.

The fact that the divine Spirit sat upon them is proof not just of His lordly dignity, but of His unity. He sat, it says, “upon each of them. And they were all filled with the Holy Ghost” (Acts 2.3-4). For although divided in His various powers and energies, in each of His works the Holy Spirit is wholly present and active, undividedly divided, partaken of while remaining complete, like the sun’s ray. They spoke with other tongues, other languages, to people from every nation, as the Spirit gave them utterance. They became instruments of the divine Spirit, inspired and motivated according to His will and power.

Saint Gregory Palamas, from a sermon given in Thessaloniki on Pentecost, one of the years from 1347 to 1359