Όσιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης-ΠΕΡΙ ΤΑΠΕΙΝΩΣΕΩΣ

Όσιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης 

Η ταπείνωση είναι η οδός που διανοίγει την θύρα της εσωτερικής ειρήνης της πραότητας. Όμως ας μη νομίσει κανείς ότι εύκολα μπορεί να αποκτήσει αυτή τη χάρη. Η ταπείνωση είναι γέννημα της γνώσεως και η γνώση γέννημα της εμπειρίας. 

Αυτός που γνωρίζει τον εαυτό του, μόνον αυτός, μπορεί να γνωρίσει τα πάντα, επομένως και την ταπείνωση. Αυτός που θα κατανοήσει ότι είναι ένα πλάσμα ευμετάβλητο και ως εκ τούτου υπόκειται σε διακυμάνσεις, προς τα πάνω ή προς τα κάτω, ουδέποτε θα υπερηφανευτεί για κάτι. Η εμπειρία μας διδάσκει την πολύπλευρη όψη των πραγμάτων και κυρίως μας διδάσκει ότι το κάθε τι έχει τη φαινομενική και την ουσιαστική του πλευρά. Όλες οι γραφές περιέχουν ένα εξωτερικό και ένα εσωτερικό νόημα. Το πρώτο αντιστοιχεί στο γράμμα, στην επιφάνεια, το δεύτερο στο πνεύμα, στην ουσία.

"Αλογον γάρ καί σκαιόν τό μη τή δυνάμει τού σκοπού προσέχειν, αλλά τοίς λέξεσι". Διονύσιος Αρεοπαγίτης. Ο Λόγος δεν επιδέχεται καμιά ερμηνεία, είναι δεκτικός μόνον κατανοήσεως κυριολεκτικής και όχι διανοητικής ή ψυχολογικής. Πολλοί διαβάζουν τις γραφές και πολλοί τις ακούνε. Όμως λίγοι είναι εκείνοι που μπορούν να κατανοήσουν το περιεχόμενό τους. Άραγε γιγνώσκεις ά αναγιγνώσκεις; Πράξεις κεφ. 8 .30. Και άλλοτε μεν οι αναγιγνώσκοντες ισχυρίζονται ότι όσα αναφέρονται σ' αυτές είναι αδύνατα ή ακατανόητα ή αντιφατικά και άλλοτε τα όσα ανάγονται στο παρόν τα ανάγουν στο μέλλον και το αντίθετο. Ο άνθρωπος που είναι προσκολλημένος στην ύλη δεν μπορεί να κατανοήσει τις γραφές και το πνευματικό νόημά τους.

"Γιατί πως είναι δυνατόν ποτέ να μάθουν ή να γνωρίσουν ή καν να εννοήσουν εκείνοι που δεν γνώρισαν ποτέ την παρουσία του Πνεύματος; Πως είναι δυνατόν να καταλάβουν αυτά τα μυστήρια εκείνοι που δεν εγνώρισαν ολότελα, καμιά φορά, πως έγινε στον εαυτόν τους η αναγέννησης, η ανάπλασις και η αλλοίωσις;" Συμεών ο Νέος Θεολόγος. Τα ευρισκόμενα σελ. 257.

Ο Θείος Λόγος διδάχθηκε για όλους τους ανθρώπους, τους τότε, τους τωρινούς και τους μελλοντικούς και κλείνει μέσα του την αιωνιότητα. Ο Χριστός σαρκώθηκε, ως Δημιουργικός Λόγος, για να μπορέσει να λυτρώσει τον άνθρωπο από την άγνοια, να τον ελευθερώσει από τα δεσμά του, τα δεσμά της ύλης, "Θαρσείτε νενίκηκα τον κόσμο", δηλαδή νίκησα την ύλη, την έβγαλα από το γράμμα του νόμου, από την επιφάνεια, για να την φέρω εσωτερικά μέσα στον Χριστό, μέσα στην ουσία του Χριστού. Ήλθε ο Χριστός για να μας διδάξει το δρόμο της επιστροφής, να μας προτρέψει να ξεχάσουμε τον παλιό εαυτό μας και να ξαναγεννηθούμε εν πνεύματι και αλήθεια. Μας απήλλαξε από τη Δαμόκλεια σπάθη του παλαιού Νόμου, και μας χάρισε την αγάπη και την ειρήνη Του.

Όμως για να γίνει κάτι τέτοιο, θα συμβάλουμε κι εμείς. Γιατί ούτε χωρίς την άνωθεν βοήθεια μπορεί να γίνει κάτι, ούτε η άνωθεν βοήθεια δίδεται σ' αυτούς που δεν την επιθυμούν. Όλα στη ζωή έχουν την διπλή τους όψη. Πράξη και γνώση, προαίρεση και χάρη, φόβος και ελπίδα, άθλος και έπαθλον. Ούτε τα δεύτερα γίνονται πριν γίνουν τα πρώτα. Παρ όλο που η διδασκαλία του Λόγου δεν μπορεί να διακριθεί σε ουσιώδη και επουσιώδη, γιατί κάθε λόγος, κάθε λέξη, κάθε όνομα και κάθε αριθμός έχει τη δική του, πολλές φορές πολλαπλή έννοια, ωστόσο θα μπορούσε να πει κανείς ότι η καρδιά του Ευαγγελίου κτυπά στην επί του Όρους Ομιλία. Η επί του όρους ομιλία δεν απευθύνεται στον όχλο, γιατί σ' αυτόν ο Κύριος μίλησε με παραβολές, ούτε στους γραμματείς ή στους φαρισαίους, απευθύνεται προς τους μαθητές.

"Όταν ο Ιησούς είδε τα πλήθη ανέβηκε στο όρος, κάθισε και οι μαθητές του ήρθαν κοντά του. Τότε εκείνος άρχισε να τους διδάσκει μ' αυτά τα λόγια: "Μακάριοι όσοι νιώθουν τον εαυτό τους φτωχό μπροστά στο Θεό γιατί δική τους είναι η Βασιλεία του Θεού". "Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι ότι αυτών είναι η Βασιλεία των Ουρανών". Ματθαίος κεφ. ε'1-3.

Αυτός είναι ο πρώτος μακαρισμός που μαζί με τους άλλους επτά δίδει τον τύπο του μακαριστού ανθρώπου του ανθρώπου ο οποίος ανέβηκε από το πρώτο σκαλοπάτι που είναι η ταπείνωση μέχρι το τελευταίο που είναι η καθαρότητα της καρδιάς, η καθαρότητα του νου. Aλλά τι σημαίνει πτωχός τω πνεύματι; Δεν σημαίνει φυσικά τον πνευματικά ανάπηρο, τον ιδιώτη ή κάτι τέτοιο, αλλά ούτε και έχει σχέση με τους εν τοις πράγμασι πτωχούς, ταπεινούς και καταφρονεμένους. Πτωχός τω πνεύματι σημαίνει το να γνωρίζει και να κατανοεί ο άνθρωπος ότι οι δυνάμεις οι δικές του, συγκρινόμενες με εκείνες του Ζωωδότου Πατρός του, είναι κάτι απειροελάχιστο, είναι κάτι το πολύ ασήμαντο.

Ο άνθρωπος που αποδίδει τα πάντα στον εαυτό του, που είναι πλούσιος μέσα στην ίδια του την αυτοικανοποίηση και αυτοεκτίμηση, που ακολουθεί την αγάπη μόνο για τον εαυτό του και όχι για τους άλλους, αυτός που ακολουθεί την ματαιοδοξία του και έχει την αίσθηση ότι είναι καλύτερος από τους άλλους, είναι ο πλούσιος τω πνεύματι. Αντίθετα, ο άνθρωπος που αισθάνεται βαθιά μέσα του ότι δεν γνωρίζει τίποτα και ότι δεν είναι τίποτα και ότι δεν αξιζει τίποτα και ταυτόχρονα επιθυμεί να κατανοήσει περισσότερα και να γίνει διαφορετικός, ο άνθρωπος που αντιλαμβάνεται την άγνοιά του, τη μηδαμινότητα του και την ασημαντότητα του νου του και της κατανόησής του, είναι ο πτωχός τω πνεύματι.

Είναι ανοιχτός να δεχθεί, γνωρίζει την άγνοιά του και γι αυτό θέλει και μπορεί να ακούσει και να κατανοήσει το Θείο Λόγο και τις επαγγελίες του. Αλλά όταν είναι γεμάτος από τον εαυτό του, αν είναι κλειστός, όπως είναι οι περισσότεροι άνθρωποι, τι μπορεί να ακούσει, τι μπορεί να καταλάβει; Ακούει συνέχεια τον εαυτό του και τον επιβραβεύει. Ακούει τις φωνές της ματαιοδοξίας του και της ανικανοποίητης αγάπης για τον εαυτό του.

"Δύο άνθρωποι ανέβηκαν στο νάο για να προσευχηθούν. Ο ένας ήταν Φαρισαίος κι ο άλλος τελώνης. Ο Φαρισαίος στάθηκε επιδεικτικά και άρχισε να προσεύχεται . Και ο τελώνης αντίθετα στεκόταν πολύ πίσω και δεν τολμούσε ούτε τα μάτια του να σηκώσει στον ουρανό.." Λουκάς ιη'10-13.

Ο Φαρισαίος στράφηκε προς τον εαυτό του και όχι προς το Θεό και η προσευχή του δεν εισακούστηκε. Αντίθετα ο τελώνης αγνόησε την ασημαντότητα του εαυτού του και στράφηκε προς το Θεό και εισακούστηκε. "Ότι πας ό υψών εαυτόν ταπεινωθήσεται, ό δέ ταπεινών εαυτόν υψωθήσεται".

Όταν ο Κύριος είπε στον πλούσιο νεανία να πουλήσει τα υπάρχοντά του, δεν εννοούσε τα υλικά υπάρχοντα μόνο, αλλά κυρίως εκείνη την πλευρά του ανθρώπου που τον κάνει να πιστεύει ότι είναι καλύτερος από τους άλλους επειδή είναι πιο μορφωμένος νοητικά, κοινωνικά και έχει πολλά υλικά αγαθά. Που νιώθει ότι είναι ιδιαίτερα ικανός, ανεξάρτητος, πλούσιος και ότι μπορεί να αντεπεξέλθει σε οποιαδήποτε δυσκολία, μόνος του. Που νιώθει ικανοποιημένο το εγώ του, με τη ματαιοδοξία του και την ικανοποίηση που αυτή του δίνει. Δεν μπορεί όμως να νομίζει κανείς ότι γίνεται ταπεινός εύκολα.

Η ταπείνωση είναι γέννημα της γνώσης και η γνώση της δοκιμασίας. Αυτός που γνωρίζει τον εαυτό του και μόνο αυτός μπορεί να γνωρίσει τα πάντα.

Εάν κανείς δεν γευθεί ένα πράγμα δεν μπορεί να γνωρίζει τι είναι το πράγμα αυτό, αλλά αυτός που το γεύεται ας γνωρίζει ότι ένα μέρος μόνο αντιλαμβάνεται και η αντίληψη αυτή γίνεται αιτία γνώσεως και ταπεινώσεως. Αυτός που θα γνωρίσει τον εαυτό του ότι δηλαδή είναι ένα κτίσμα του Θεού, ευμετάβλητο, ότι είναι μια ψυχή που έχει ένα σώμα και ότι η ψυχή αυτή είναι αιώνια και το σώμα φθαρτό, αυτός που θα κατανοήσει ότι είναι μια απειροελάχιστη κουκιδίτσα σε ένα απέραντο και απύθμενο σύμπαν, πτυχή της Θείας Δυνάμεως, αυτός και μόνο θα μπορεί να μην υπερηφανεύεται για τίποτα, γιατί θα γνωρίσει ότι ανήκει στον κτίσαντα.

"Oι λέγοντες ή πράτοντες χωρίς ταπείνωση, εοίκασιν έν χειμώνι ή άνευ πηλού οικοδομείν".

Η ταπείνωσις ούτε ταπεινολογίαν έχει ούτε ταπεινολογεί, ουδέ φρονείν, ταπεινά βιάζεται, ουδέ εαυτόν μέμφεται ταπεινούμενος, ταύτα σχήματα εισί ταπεινώσεως.

Δύο εισίν ταπεινώσεις: Το έχειν εαυτόν υπό κάτω πάντων και το επιγράφειν Θεώ κατορθώματα.

 

 Γρηγόριος Σιναίτης. Φιλοκαλία Δ. σελ. 50-51.