Saint Makarios of Egypt-On Grace

HOMILY 17: God executes the dispensations of his grace upon mankind, after a two-fold manner

1. THE wisdom of God being infinite and incomprehensible, he executes the dispensations of his grace upon mankind after an unsearchable manner, with great variety, that they may be manifest that seek him with all their heart, and endure all manner of danger and labour upon his account. Some are set out with the favours and gifts of the Holy Spirit, immediately, as soon as they ask, without toil, and sweat, and fatigue; God affording them grace, not by chance, but by a wisdom that exceeds all expression. Let these who so quickly obtain the divine grace, be sensible of the benefit and kindness that has been shown them, and of the sweetness of God, according to the proportion of grace received, without any pains of their own: let them give proof of their diligence and their conflict, and make a suitable return for those gifts, by giving their whole selves to the love of the Lord, doing his will only, and withdrawing themselves perfectly from all carnal desire.

2. On others, though they have withdrawn from the world, and persevere in prayer, and fasting and diligence, God does not immediately bestow his grace and rest, and the gladness of the Spirit, but withholds the gift, that he may see whether they thought him the faithful and true God, who has promised, to give to them that ask, and to open to them that knock, the door of life; that he may observe whether they endure to the end, asking and seeking; or whether through remissness they fall off, not holding on to the end.

3. For some that receive not in a little time are the more desirous after heavenly things; and every day adds to their former industry, and speed, and struggle, and hunger and thirst after that which is good; nothing, dispirited, by the trials that are present with their souls, nor turning to impatience, or despair; yea, the more the Lord puts them upon the trial, so much the more eager, diligent, and obstinate they are, in seeking after the gift of God; being fully assured that God cannot lie, who has promised to give his grace, to them that continue to ask.

4. Wherefore suitably to this assurance, do they make an estimate of themselves wherein they are deficient; whether it be in labour, or conflict, or application, or any other point, and when they make this scrutiny; with all the exactness they are able, they force and urge themselves, all they can, to do what is well-pleasing to the Lord; as having this full confidence, that God, who is true, will not deprive them of the gift of the Spirit, if they persevere to the end in the expectation of him: but they shall receive the heavenly grace, while they continue in the flesh, and shall obtain eternal life.

5. And thus do they direct their eye to the Lord, looking for him only with great desire, and ever waiting for the consolation of grace, and taking no comfort in any thing of this world. At the same time the Lord himself is already, after a hidden manner, present with them, and succours and preserves them, and is their support. Although they have not obtained the grace of the Spirit, and the refreshment of the heavenly gift, yet let them not fear; they that take up such an intention, and endeavour, and pains, and desire of virtue, and continue in it to the end, shall of a truth obtain life and the everlasting kingdom.

6. Let not therefore any of the brethren be lifted up against his brother, so as to say, "I have the spiritual gift, and you have not." For you know not what the morrow may bring forth, or what end his will be, and what your own. But let every one, looking well to himself, sift his conscience at all times, and prove the work of his heart, what application and conflict he has in his mind towards God. And aiming at the perfect mark of liberty, and freedom from disorderly affections, let him run without intermission, never placing his confidence in any gift or in any act of righteousness.

Glory and worship be to the Father, and to the Son, and to the Holy Spirit, for ever! Amen. 

 Translation edited by the Revd D.R. Jennings, with corrections and additional editorial work by the Monachos.net Library Project.

ΕΥΧΕΛΑΙΟ, ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΟΙΑ

1. Εἰσαγωγικά

Οἱ Ἀπόστολοι τοῦ Χριστοῦ κατά τήν ἔξοδό τους, γιά τόν εὐαγγελισμό τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ κήρυτταν μετάνοια, ἀπάλλασσαν τούς ἀνθρώπους ἀπό τή δαιμονική ἐνέργεια καί θεράπευαν τούς ἀσθενεῖς χρίοντάς τους μέ λάδι ἐλιᾶς. Σημειώνει χαρακτηριστικά ὁ εὐαγγελιστής Μάρκος: «Καί ἐξελθόντες ἐκήρυσσον ἵνα μετανοήσωσι, καί δαιμόνια πολλά ἐξέβαλλον, καί ἤλειφον ἐλαίῳ πολλούς ἀρρώστους καί ἐθεράπευον»¹ . Τό λάδι, βασικό στοιχείο τοῦ βαπτίσματος καί τοῦ ἁγίου μύρου, ἐκτός ἀπό πηγή φωτός καί σύμβολο καταλλαγῆς, λειτουργοῦσε καί ὡς μέσο ἰατρείας. Τήν ἀποστολική συνήθεια τῆς ἐπάλειψης τῶν ἀσθενῶν μέ λάδι ἐξειδικεύει ὁ ἀπόστολος Ἰάκωβος ὁ Ἀδελφόθεος στήν Καθολική του Ἐπιστολή ² . Στούς μεταγενέστερους χρόνους ἀπαντοῦν μία ἤ δύο ἁγιαστικές εὐχές τοῦ ἐλαίου, οἱ ὁποῖες διαβάζονταν ἀπό ἕναν ἱερέα καί ἀκολουθοῦσε ἡ χρίση τοῦ ἀσθενοῦς. Στή συνέχεια μέ βάση τήν ἑρμηνεία τοῦ χωρίου τῆς ἐπιστολῆς τοῦ Ἰακώβου θεωροῦνταν ἀπαραίτητοι περισσότεροι τοῦ ἑνός ἱερεῖς.

Ἡ ἐξέλιξη τῆς ἀκολουθίας τοῦ εὐχελαίου ἀπασχολεῖ τούς ἐρευνητές, οἱ ὁποῖοι ὑποστηρίζουν μέ βάση τούς γνωστούς χειρόγραφους κώδικες, ὅτι ἡ ση- μερινή ἀκολουθία εἶναι πολύ μεταγενέστερη καί ἐμφανίζεται μετά τόν 13ο αἰώνα.³     Ὡστόσο,   ὁρισμένες   εὐχές   εἶναι   παλαιότερες,   ἀφοῦ   ἀπαντοῦν   σέ παλαιότερα εὐχολόγια, ἤ διασώζουν ἄγραφα λόγια τοῦ Κυρίου, ὅπως συμβαίνει μέ τήν εὐχή μετά τό δεύτερο εὐαγγέλιο. Ἐδῶ ἀναφέρεται τό ἄγραφο λόγιο: «Ὁσάκις ἄν πέσῃς ἔγειραι, καί σωθήσῃ».⁴

2.Εὐχέλαιο και εὐχαριστία

 Τό εὐχέλαιο ἀρχικά τελοῦνταν στό ναό καί ἦταν συνδεδεμένο μέ τή Θεία Εὐχαριστία. Ἡ ἀποδέσμευση τῆς ἀκολουθίας τοῦ Εὐχελαίου ἀπό αὐτή συνέβαλε στή γενίκευση τῆς τελέσεώς του στά σπίτια⁵ . Σέ πολλούς κώδικες «συνυφαίνεται» ἤ «συναρθρώνεται»⁶  μέ τή θεία Εὐχαριστία καί ἀκολουθεῖ ἕνα εἶδος λιτῆς μέχρι τό σπίτι τοῦ ἀσθενοῦς προκειμένου νά χρισθεῖ. Σύμφωνα μέ μιά ἀπό τίς διατάξεις τῶν πρώτων αἰώνων, μετά τήν προσκομιδή καί πρό τῆς θείας λειτουργίας γινόταν ὁ καθαγιασμός τοῦ ἐλαίου μέ τήν εὐχή πού διάβαζε ξεχωριστά ὁ κάθε ἱερέας. Μετά τό τέλος τῆς θείας λειτουργίας καί πρίν τήν ἀπόλυση χρίονταν οἱ παριστάμενοι, οἱ θῦρες καί τά παράθυρα τοῦ οἴκου, ἐνῶ οἱ ἱερεῖς λειτουργοῦσαν διαδοχικά γιά ἑπτά συνεχόμενες ἡμέρες.⁷  Στήν περίπτωση αὐτή ἡ θεία λειτουργία γινόταν στόν εὐκτήριο οἶκο τοῦ σπιτιοῦ. Οἱ ἑπτά ἱερεῖς δέν ἦταν μόνο ἀπαραίτητοι γιά τήν τέλεση τοῦ εὐχελαίου, ἀλλά καί γιά τήν τέλεση τῶν ἑπτά συνεχόμενων λειτουργιῶν. Ἐκτός ἀπό τή τάξη αὐτή ὑπάρχουν καί ἄλλα στοιχεῖα πού συνηγοροῦν καί μαρτυροῦν τό σύνδεσμο εὐχελαίου καί θείας λειτουργίας. Ὁρισμένες  εὐχές  δέν  εἶναι  μόνο  συγχωρητικές  ἀλλά  προετοιμάζουν  γιά  τή μετοχή στή θεία Εὐχαριστία. «Καί καθάρισον αὐτόν ἀπό παντός μολυσμοῦ σαρκός καί πνεύματος, ἵνα ἐν καθαρῷ τῷ μαρτυρίῳ τῆς συνειδήσεως αὐτοῦ τῶν ἁγιασμάτων σου τήν μερίδα ὑποδεχόμενος ἑνωθῇ τῷ ἁγίῳ σου Πνεύματι καί ἕξει σε ἐν αὑτῷ κατοικοῦντα καί μένοντα σύν τῷ ἀνάρχῳ σου Πατρί καί τῷ παναγίῳ σου Πνεύματι νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων»⁸ . Ἴσως δέν εἶναι τυχαῖο ὅτι καί σήμερα τό εὐχέλαιο τελεῖται τήν Μ. Τετάρτη, ἀφοῦ τήν ἑπομένη, τήν Μ. Πέμπτη, ὑπάρχει καθολική μετοχή στό μυστήριο τῆς Θ. Εὐχαριστίας.

 Σέ ὁρισμένους χειρόγραφους κώδικες συνδέεται τό εὐχέλαιο μέ ἑσπερινό, παννυχίδα καί ὄρθρο, πού προηγοῦνταν τῆς θείας λειτουργίας. Συγκεντρώνο- νταν ἑπτά ἱερεῖς καί τελοῦσαν ἑσπερινό, παννυχίδα καί τόν ὄρθρο. Ἐν συνεχεία λειτουργοῦσαν σέ διαφορετικούς ναούς καί κατόπιν συνάγονταν σέ μιά ἐκκλησία, ὅπου τελοῦσαν τό εὐχέλαιο⁹ . Ὄχι προφανῶς τήν ἴδια μέρα, ἀλλά τήν ἑπομένη ἀφοῦ τό εὐχέλαιο συνάπτονταν καί πάλι μέ τή θεία Εὐχαριστία. Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι κατά τήν Μ. Εἴσοδο οἱ ἱερεῖς «πατοῦσι τόν ἀσθενῆ εἷς καθ΄(ἕνα) καί εἰσέρχονται, νίπτεται δέ τάς χείρας ὁ πρωτοπρεσβύτερος».¹⁰ Ἐπίσης ὑπάρχει ἡ μαρτυρία ὅτι στή Δύση κατά τόν 4ο καί 5ο αἰώνα, προτρέπονταν οἱ Χριστιανοί σέ περιπτώσεις ἀσθένειας νά μή προσφεύγουν στούς μάγους καί τούς μάντεις ἀλλά στήν Ἐκκλησία. Ἐκεῖ κοινωνοῦσαν τῶν ἀχράντων μυστηρίων καί χρίονταν ἁπό τούς ἱερεῖς μέ ἀγιασμένο ἔλαιο^.11

Ἀπό ὅσα ἐν συντομία ἀναφέρθηκαν, φαίνεται νά ὑπάρχουν δύο τουλά- χιστον τύποι σύνδεσης τῆς θείας λειτουργίας μέ τό εὐχέλαιο. Σύμφωνα μέ τόν πρῶτο τύπο προηγεῖται τό εὐχέλαιο καί ἕπεται ἡ θεία λειτουργία, ἐνῶ σύμφωνα μέ τό δεύτερο τύπο συμβαίνει τό ἀντίστροφο. Προηγεῖται ἡ θεία λειτουργία καί ἀκολουθεῖ τό εὐχέλαιο. Ἡ δεύτερη περίπτωση συνδέεται κυρίως μέ τό εὐχέλαιο ἀσθενῶν ἤ μελλοθανάτων, ἐνῶ ἡ δεύτερη μέ τήν προετοιμασία γιά τή θεία Εὐχαριστία.

3. Εὐχέλαιο καί Μετάνοια

Εἶναι γενικότερα ἀποδεκτό ὅτι ὑπάρχει στενή σχέση ἀνάμεσα στή μετάνοια καί τό εὐχέλαιο. Ἡ σύνδεση στηρίζεται κατἀρχήν στό χωρίο τοῦ Ἀπ. Ἰακώβου: «…κἄν ἁμαρτίας ᾖ πεποιηκώς, ἀφεθήσεται αὐτῷ. ἐξομολογεῖσθε ἀλλήλοις τά παραπτώματα καί εὔχεσθε ὑπέρ ἀλλήλων ὅπως ἰαθῆτε».¹²  Ἀπαντοῦν ὅμως διαφορετικές προσεγγίσεις καί ἑρμηνεῖες τοῦ χωρίου καί κατἐπέκταση καί τοῦ θέματος πού μᾶς ἀπασχολεῖ. Ἔτσι συναντοῦμε τίς παρακάτω ἀπόψεις.

α.Ἡ συγχώρηση καί ἡ ἄφεση πού χορηγοῦνται μέσω τῶν εὐχῶν τοῦ εὐχελαίου, δέν ἀφορᾶ ὅλα τά ἁμαρτήματα ἀλλά ἐκεῖνα πού προκάλεσαν τήν ἀ- σθένεια. Γράφει ὁ Τρεμπέλας ἑρμηνεύντας τό παραπάνω χωρίο: « Μᾶλλον φαίνεται νά ἀναφέρεται οὐχί εἰς πάσας γενικῶς τάς ἁμαρτίας, τήν ἄφεσιν τῶν ὁποίων λαμβάνει τις διά τοῦ μυστηρίου τῆς μετανοίας, ἀλλἐἰδικῶς εἰς τάς προκαλεσάσας τήν νόσον ἁμαρτίας».¹³  Εἶναι γνωστό ὅτι συχνά στήν Κ. Διαθήκη συνδέεται ἡ ἀσθένεια μέ τίς ἁμαρτίες. Εἶναι ἐνδεικτικά τά λόγια τοῦ Κυρίου πρός τόν Παράλυτο πού θεραπεύτηκε: «Ἰδε ὑγιής γέγονας μηκέτι ἁμάρτανε»¹⁴ . Νά σημειωθεῖ  στό  σημεῖο  αὐτό  ὅτι  ὑπάρχουν  ἀσθένειες  πού  δέ  συνδέονται  μέ κάποια ἁμαρτία ἀλλά ἐμφανίζονται κατά παραχώρηση Θεοῦ.

β. Μέ τό εὐχέλαιο συγχωροῦνται μόνο τά κατά ἄγνοιαν ἁμαρτήματα τοῦ χριστιανοῦ, ἤ ἐκεῖνα πού παρέλειψε ἤ ἡ ἀσθένειά του δέν ἐπέτρεψε νά ἐξομολο- γηθεῖ, παρότι εἶχε τή διάθεση νά τό πράξει.¹⁵  Εἰσηγητής τῆς ἄποψης αὐτῆς φέρεται ὁ Μανουήλ Καλέκας.¹⁶

γ. Τό εὐχέλαιο θεωρεῖται ὡς δεύτερος τύπος τοῦ μυστηρίου τῆς μετάνοιας.

Στήν θέση αὐτή συνηγορεῖ τό κείμενο τοῦ Ἰακώβου, «ἐξομολογεῖσθε ἀλλήλοις τά παραπτώματα καί εὔχεσθε ὑπέρ ἀλλήλων ὅπως ἰαθεῖτε»¹⁷ , πού προϋποθέτει τή δημόσια ἐξαγόρευση ἐνώπιον τῆς ἐκκλησιαστικῆς κοινότητας.¹⁸  Ἐπίσης,ἡ ἀνάγνωση τοῦ Ν΄ψαλμοῦ καί τό πανομοιότυπο τῶν συγχωρητικῶν εὐχῶν μετανοίας καί εὐχελαίου μαρτυροῦν τή στενή σχέση τους. Ἐξάλλου οἱ λυτήριες εὐχές τῆς μετανοίας ἦταν καί αὐτές ἑπτά.¹⁹

δ. Τό εὐχέλαιο ἦταν συγχρόνως καί μυστήριο μετανοίας καί ἐξομολογήσεως ἁμαρτιῶν.²⁰ Μέ τήν πάροδο ὅμως τοῦ χρόνου παραλείφθηκε ἡ ἐξαγόρευση καί ἔμειναν μόνο οἱ εὐχές. Ἡ παραπάνω ἄποψη θά μποροῦσε νά στηριχθεῖ στίς ἑρμηνεῖες τοῦ χωρίου τοῦ Ἰακώβου ἀπό τόν Ὠριγένη²¹ , τόν ἱερό Χρυσόστομο²² , τόν ἅγιο Γρηγόριο Παλαμᾶ²³ καί τόν Συμεών Θεσσαλονίκης²⁴ οἱ ὁποῖοι συνδέουν τό ἐν παραπάνω χωρίο με τή μετάνοια.

Ἐδῶ θά προσθέταμε ὅτι δέν ὑπῆρχε πάντοτε καί πνευματικός πατέρας γιά νά γίνει ἡ ἐξαγόρευση. Ἐξάλλου ἡ τέλεση τοῦ εὐχελαίου ἀπό ἑπτά ἱερεῖς, ἐκτός ἀπό τούς ἄλλους λόγους πού ἐπικαλοῦνται οἱ ἐκκλησιαστικοί συγγραφεῖς, ἴσως ἦταν ἀπαραίτητη γιά νά παρευρίσκεται καί ἕνας τουλάχιστον πνευματικός πατέρας, προκειμένου νά δέχεται τήν ἐξαγόρευση τῶν μετανοούντων καί νά διαβάζει τή συγχωρητική εὐχή.

Σέ αὐτό συνηγοροῦν ὁρισμένες διατάξεις χειρογράφων κωδίκων, οἱ ὁποῖοι κάνουν λόγο γιά πνευματικό πατέρα, πού ἀναγινώσκει τή συγχωρητική εὐχή.

«Ἔπειτα ὁ πνευματικός πατήρ τίθησι τήν χεῖρα αὐτοῦ ἐπάνω τῆς κεφαλῆς τοῦ τό ἅγιον ἔλαιον ποιήσαντος καί λέγει: Βλέπε, ἀδελφέ (δεῖνα), τό ὑπόλοιπον τῆς ζωῆς σου μηκέτι προσκρούσῃς Κυρίῳ τῷ Θεῷ σου. Τά γάρ πρώην σου ἐγκλήματα ἤδη ἐξήλειπται διά πρεσβειῶν τῆς ὑπερευλογημένης δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καί ἀειπαρθένου Μαρίας καί διά παράκλησιν τῶν τιμίων ἱερέων τῶν αὐτῆς δούλων. Λοιπόν θάρσει τέκνον. Ἴδε ὑγιής γέγονας˙ μηκέτι ἁμάρτανε, ἵνα μή χεῖρόν τι σοι γένηται. Καί γάρ ἀφέωνταί σοι αἱ ἁμαρτίαι σου καί ἡ πίστις σου σέσωκέ σε˙πορεύου εἰς εἰρήνην, ἁγιασμῷ φυλαττόμενος ἐν χάριτι τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ »²⁵ .

 Μιά ἀκόμη διάταξη συμβάλλει στήν κατανόηση τῆς στενότατης σχέσης μετάνοιας καί ἱεροῦ Εὐχελαίου. « Ὀφείλει δέ πρῶτον ὁ ποιῶν τοῦ ἁγίου ἐλαίου ἐξαγόρευσιν, ὀφείλει δέ καί λούεσθαι καί οὕτω προσέρχεσθαι. Δεῖ εἰδέναι, ὅτι τάς ζ΄ ἡμέρας φυλάττει τοῦ μή ἀπολούεσθαι, καθάπερ οἱ νεοφώτιστοι».²⁶  Τρίτη σχετική  μαρτυρία  ἀναφέρει  ὅτι,  αὐτός  γιά  τόν  ὁποῖο  τελεῖται  τό  εὐχέλαιο,«ὑποπίπτει τοῖς ἱερεῦσι καί συγχώρησιν ἐξαιτεῖται παρἀὐτῶν τρίς καί παρά πάντων λαμβάνει», καί ὕστερα «παρά τοῦ πρώτου τῶν ἱερέων κατήχησιν δέχεται».²⁷  Ἀπό τόν πρῶτον τῶν ἱερέων διαβάζονταν ἡ συγχωρητική εὐχή. Οἱ ἄλλοι ἱερεῖς κρατοῦσαν τό εὐαγγέλιο στήν κεφαλή του καί συνεφάπτονταν μέ τόν πρῶτο.

Ὓστερα ἀπό τά παραπάνω γίνεται σαφές ὅτι, ὑπάρχει ἀλληλοπεριχώρηση τοῦ ἱεροῦ εὐχελαίου, τῆς μετάνοιας καί τῆς ἐξομολόγησης, γι΄ αὐτό ἦταν ἀναγκαία καί ἡ παρουσία πνευματικοῦ πατέρα. Μέ τήν πάροδο τοῦ χρόνου καί λόγω ἔλλειψης ἐντεταλμένων πνευματικῶν πατέρων, ἔμεινε ἡ ἀκολουθία μέ τίς συγχωρητικές εὐχές, τίς ὁποῖες διάβαζαν ὅλοι ἀνεξάρτητα οἱ ἱερεῖς. Ἡ τέλεση τοῦ  εὐχελαίου  ἀπό  ἕναν  ἱερέα  πού  δέν  ἦταν  καί  πνευματικός  συνέβαλε προφανῶς στήν ἀποσύνδεση τοῦ εὐχελαίου ὄχι τόσο ἀπό τή μετάνοια, ἀλλά ἀπό τήν ἐξομολόγηση.

ε. Μπορεῖ νά συνδέεται ἡ ψυχική μέ τήν σωματική ἴαση στίς εὐχές τοῦ εὐχελαίου, ἀλλά ὑπάρχει σαφής διάκριση ἀπό τό μυστήριο τῆς μετάνοιας.²⁸ Ἡ μετάνοια ἀφορᾶ τήν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν καί τήν ψυχική ὑγεία, ἐνῶ τό εὐχέλαιο τήν ψυχική καί κυρίως τήν σωματική ὑγεία. Γράφει ὁ συνάδελφος Γ. Φίλιας, ὁποῖος ἀσχολήθηκε σέ βάθος μέ τό θέμα: «Ἄν καί σαφῶς συνάγεται ἐκ τῶν παρατεθεισῶν πηγῶν, ἡ σαφής διάκρισις τῶν Μυστηρίων Εὐχελαίου καί Μετανοίας, παραμένει ὅμως ἡ ὑπόνοια θεωρήσεως τοῦ Εὐχελαίου ὡς “συμπληροῦντος” τό ἔργον τοῦ Μυστηρίου τῆς Μετανοίας».²⁹

στ. Χρειάζεται νά γίνει διάκριση ἀνάμεσα στήν μετάνοια, πού κατά τά πρῶτα χριστιανικά χρόνια ἦταν μυστήριο ἐπαναπρόσληψης στήν Ἐκκλησία τῶν μελῶν πού ἀποκόπηκαν ἀπό αὐτή, τήν ἐξομολόγηση, καί τήν ἐξαγόρευση τῶν λογισμῶν. Ἡ μετάνοια εἶναι εὐρύτερη, ἀποτελεῖ μόνιμο αἴτημα τῆς Ἐκκλησίας καί ἐκφράζεται μέ διάφορους τρόπους, ἀφοῦ ὁ χριστιανός καλεῖται νά ζεῖ ἐν μετανοίᾳ  μέχρι  τό  τέλος  τῆς  ζωῆς  του.  Ἡ  ἐξομολόγηση εἶναι  συγκεκριμένη πράξη ἐνώπιον πνευματικοῦ πατέρα. Ἡ ἐξαγόρευση τῶν λογισμῶν εἶναι γνωστή στήν μοναχική καί ἀσκητική παράδοση καί συμβάλλει στήν πνευματική ἑτοιμότητα καί ἐγρήγορση τῶν μοναχῶν.

ζ. Τό Νεκρώσιμο εὐχέλαιο στηρίχθηκε σέ ὁρισμένες ἀπό τίς παραπάνω ἀντιλήψεις καί στίς πιεστικές ποιμαντικές ἀνάγκες καί μαρτυρεῖται ἀπό τόν 12ο αἰώνα. Ἡ ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν πού χορηγεῖται καί στό εὐχέλαιο συνέβαλε σταδιακά στή σύνδεσή του μέ τήν προετοιμασία τῶν μελλοθανάτων καί τήν ἐκζήτηση τοῦ θείου ἐλέους γιά τους κεκοιμημένους. Ὁ Συμεών Θεσσαλονίκης γνώριζε τό νεκρώσιμο εὐχέλαιο καί ἀναφέρει, ὅτι ὁρισμένοι ἐπίσκοποι τό ἐπέτρεπαν, ἐνῶ ἄλλοι τό ἀπαγόρευαν. Ὁ ἴδιος θεωροῦσε, «ὡς ἀγαθόν εἶναι γίγνεσθαι»³⁰ .

η.  Τά  θεραπευτικά  ἀποτελέσματα  πού  ἀπορρέουν  ἀπό  τό  ἐν  λόγω μυστήριο δέν εἶναι μόνο ἡ ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν καί ἐνδεχομένως ἡ σωματική ἴαση.  Ὁρισμένες εὐχές  τῶν  χειρογράφων κωδίκων³¹   ἀλλά  καί  τῶν  ἐν  χρήσει εὐχολογίων  ἀναφέρονται  στήν  ἀποτροπή  τῶν  παθῶν  καί  τήν  οἰκείωση  τῶν ἀρετῶν³² . Ἄλλες πάλι ἔχουν ἰατρική ὁρολογία³³  καί ἀναφέρουν ὅλα τά πιθανά αἴτια τῆς ἀσθένειας.

4. Τό εὐχέλαιο στίς μέρες μας

Κατά τά τελευταῖα χρόνια ὑπάρχει ἡ συνήθεια πολλοί Χριστιανοί νά καλοῦν τόν ἐφημέριο στό σπίτι, γιά νά τελέσει τό μυστήριο τοῦ εὐχελαίου. Αὐτό γίνεται πιό συχνά κατά τίς περιόδους τῆς νηστείας τῶν Χριστουγέννων καί τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς τοῦ Πάσχα, ἀλλά καί πιό ἀραιά στή διάρκεια ὅλου τοῦ ἔτους. Ὑπάρχει ὅμως κάποια ἄγνοια, ἴσως καί σύγχυση γιά τό σκοπό τῆς τέλεσης τοῦ ἱεροῦ εὐχελαίου. Πολλοί Χριστιανοί τελοῦν τό εὐχέλαιο «γιά τό καλό», ὅπως χαρακτηριστικά λένε.Ἄλλοι ἀναγνωρίζουν σἀὐτό θεραπευτικές ἰδιότητες, πού ἀφοροῦν τήν ψυχή καί τό σῶμα. Ἔτσι ὅταν κάποιο μέλος τῆς οἰκογένειας ἀσθενήσει καί μάλιστα βαρειά, θεωροῦν ἀπαραίτητο τό εὐχέλαιο. Πολλοί ἱερεῖς ἐπίσης ἀρνοῦνται νά τελέσουν τό εὐχέλαιο ἄν δέν ὑπάρχει στό σπίτι ἀσθενής. Κάποιοι Χριστιανοί θέλουν τό εὐχέλαιο ὡς εὐλογία γιά τό σπίτι, ἤ καί ὡς μέσο προετοιμασίας γιά τή θεία Εὐχαριστία. Μερικές γυναῖκες, πού θρησκεύουν, βλέπουν τό εὐχέλαιο σάν μιά καλή εὐκαιρία προκειμένου νά καλέσουν τόν ἐφημέριο-κληρικό στό σπίτι, γιά νά μιλήσει παραινετικά στά παιδιά ἤ τό σύζυγο πού δέν ἐκκλησιάζονται. Ἀκόμη στή συνείδηση πολλῶν Χριστιανῶν τό εὐχέλαιο  τείνει  νά  ἀντικαταστήσει  τήν  μετάνοια  καί  ἐξομολόγηση.  Δέν  λείπουν  καί ἐκεῖνοι πού ἀντιμετωπίζουν τό μυστήριο τοῦ εὐχελαίου μέ θρησκόληπτο καί μαγικό τρόπο. Ἐπίσης ἡ ἐπάλειψη μέ λάδι ἀπό τήν ἀκοίμητη κανδήλα ἤ τήν κανδήλα τοῦ προστάτη ἁγίου ἀποτελεῖ εὐλαβή συνήθεια, πού ἀπαντᾶ στή λαϊκή θρησκευτικότητα.  Ὅλα  αὐτά  ἀντικατοπτρίζουν  καταρχήν  τή  γνώση  ἤ  τήν ἄγνοια τῶν ποιμένων τῆς Ἐκκλησίας καί δείχνουν τίς προθέσεις καί τό ἐπίπεδο τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ τῆς ἐνορίας μας.

Τό εὐχέλαιο ὅμως δέ γίνεται μόνο στά σπίτια, ἀλλά καί στούς ναούς τῶν ἐνοριῶν, τήν Μ. Τετάρτη πού ἤδη ἀναφέρθηκε, ἀλλά καί τίς παραμονές τῶν Χρι- στουγέννων, ἐνῶ σέ ὁρισμένες μητροπόλεις τελεῖται διαδοχικά σέ ὅλες τίς ἐνορίες κατά τήν διάρκεια τῆς Μ. τεσσαρακοστῆς. Στίς περιπτώσεις αὐτές συνδέεται μέ διδαχή καί κήρυγμα καί συγκεντρώνει πλῆθος λαοῦ.³⁴

5. Ποιμαντικές ἐφαρμογές

Ὓστερα ἀπό αὐτά προκύπτουν ὁρισμένα ἐρωτήματα: Τό εὐχέλαιο μπορεῖ νά ἀντικαταστήσει τό μυστήριο τῆς μετανοίας; Ἀπό τίς ἐν χρήσει εὐχές συμπεραίνεται ὅτι στό εὐχέλαιο ἡ Ἐκκλησία δέεται τόσο γιά τή σωματική ὅσο καί γιά τήν ψυχική ὑγεία. Προϋπόθεση θεωρεῖται ἡ μετάνοια καί συνέπεια ἡ συγχώρηση τῶν ἁμαρτιῶν. Μποροῦν ὅμως ὅλοι οἱ ἱερεῖς νά δίδουν ἄφεση ἁμαρτιῶν; Τότε τί νόημα ἔχει ἡ πνευματική πατρότητα; Ἀφορᾶ ὅλους τούς κληρικούς, ἤ ἐκείνους πού ἔχουν ὁρισθεῖ ἀπό τόν ἐπίσκοπο; Μήπως οἱ συγχωρητικές εὐχές τοῦ  εὐχελαίου δέν  ἀναφέρονται σέ  βαριά  ἁμαρτήματα ἀλλά  σέ  καθημερινά ἁμαρτήματα ὅπως ἔχει ὑποστηριχθεῖ;  Στή Μητρόπολη Νεαπόλεως καί Σταυρουπόλεως γίνονται στή διάρκεια τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς εὐχέλαια σέ ὅλες διαδοχικά τίς ἐνορίες καί προΐσταται ὁ Μητροπολίτης. Ἕνας λόγιος κληρικός ἀναλαμβάνει ὕστερα ἀπό προγραμματισμό, νά κάνει τό κήρυγμα. Ἡ ἀνταπόκριση καί ἡ συμμετοχή τοῦ λαοῦ εἶναι μεγάλη. Οἱ ναοί τῶν ἐνοριῶν παρουσιάζονται ἀσφυκτικά γεμάτοι. Σ᾿ αὐτό συμβάλλει ἡ συντομία τῆς ἀκολουθίας καί τοῦ κηρύγματος, πού δέν ὑπερβαίνουν τήν μιάμιση ὥρα, ἀλλά καί ἡ παρουσία τοῦ Μητροπολίτη καί πολλῶν ἱερέων.

Μποροῦμε   νά    χορηγοῦμε   τό    μυστήριο    ἀδιακρίτως    σέ    ὅλους   τούς χριστιανούς³⁵ ; Ἤ μήπως πρέπει νά μετέχουν σἀὐτό μόνον οἱ μετανοοῦντες, πού ἔχουν ἐξαγορευθεῖ τίς ἁμαρτίες του; Μήπως εἶναι συμπληρωματικό τῆς μετάνοιας καί προετοιμάζει γιά τή θεία Εὐχαριστία; Οἱ παρακάτω προτάσεις ἀποτελοῦν ἐλάχιστη συμβολή στήν ἐπανεύρεση τοῦ θεολογικοῦ νοήματος τοῦ εὐχελαίου καί τήν ἔνταξή του στό ἐκκλησιολογικό του πλαίσιο.

α. Τό εὐχέλαιο δέν εἶναι μιά ἰδιωτική τελετή, ἀλλά μυστήριο πού δείχνει τήν ἀγάπη καί τή φροντίδα τῆς Ἐκκλησίας γιά τούς ἀσθενεῖς. Γιά νά ξαναβρεῖ τό εὐχέλαιο τό ἐκκλησιολογικό του περιεχόμενο χρειάζεται νά συνδεθεῖ μέ τή μετάνοια καί τήν ἐξομολόγηση. Τό μυστήριο αὐτό ἀφορᾶ κυρίως τούς σωματικά ἀσθενεῖς, πού βιώνουν τήν ἀσθένειά τους μέ μετάνοαι καί προσευχή. Γιἀὐτούς προσεύχεται ὁλόκληρη ἡ ἐκκλησιαστική κοινότητα. Τό μυστήριο τοῦ εὐχελαίου εἶναι τό μυστήριο τοῦ πόνου καί τῆς ἀρρώστιας, ἀλλά καί τῆς ὑγείας καί τῆς παρακλήσεως. Τό εὐλογημένο λάδι μέσω τοῦ ὁποίου δίδεται ἡ χάρη καί ὁ ἁγιασμός στόν ἀσθενή, συμβολικά ἀποσκοπεῖ νά μαλακώσει τήν καρδιά του. Ἡ θεία Χάρη ζωογονεῖται μέ τήν πίστη, τή μετάνοια καί τή θέληση τοῦ ἀσθενοῦς καί τῶν οἰκείων του. «Καί ὁ ἀσθενής, ἀπό συγκινήσεως εἰς συγκίνησιν μεταφερθείς καί ἀπό ἐλπίδων εἰς ἐλπίδας, κύπτει ἤδη πρό τῶν λειτουργιῶν τοῦ Ὕψίστου τήν πυρέσσουσαν κεφαλήν καί ἐξαιτεῖται συγχώρησιν καί εὐλογίαν παρά τῶν πρεσβυτέρων», γράφει ὁ Κ. Καλλίνικος.

Τό εὐχέλαιο δέν μπορεῖ νά εἶναι μιά ἰδιωτική τελετή ἀλλά μυστήριο τῆς Ἐκλησίας. Παλαιότερα, ἀκόμη καί στά σπίτια εἶχε παννύχιο καί ἐκκλησιολογικό χαρακτήρα.Εὐκταῖον εἶναι ἕνας τουλάχιστον ἀπό τούς ἱερεῖς νά ἐχει τό χάρισμα τῆς πνευματικῆς πατρότητας. Πρέπει νά συνιστᾶται σέ ὅσους συμμετέχουν, νά προσέρχονται πρίν ἤ μετά τό εὐχέλαιο στό μυστήριο τῆς ἐξομολογήσεως. Ἡ σύνδεση τοῦ εὐχελαίου μέ τήν εἰλικρινή μετάνοια καί ἐξομολόγηση ἐπικυρώνει τό συνεργιακό χαρακτήρα τοῦ μυστηρίου. Δέν μπορεῖ τό εὐχέλαιο νά χορηγεῖται σέ ὅσους τυχόν δέ θέλουν, διότι ἔτσι καλλιεργεῖται μιά μαγική ἀντίληψη γι ἀὐτό.

 β. Νά ἐπανασυνδεθεῖ τό εὐχέλαιο μέ τόν ἐκκλησιασμό καί τήν προσέλευση στή θεία Εὐχαριστία. Δέν εἶναι σκόπιμο νά τελεῖται στήν κυριακάτικη σύναξη, ἡ ὁποία ἔχει ἀναστάσιμο καί ἑόρτιο περιεχόμενο. Μπορεῖ ὅμως νά ἐπισυνάπτεται στίς σύντομες ἀγρυπνίες πού γίνονται τά τελευταῖα χρόνια στίς ἐνορίες τῶν πόλεων, ἤ σέ ὁρισμένους ἑσπερινούς, καί μάλιστα τῶν ἰαματικῶν ἀναργύρων ἠ ἄλλων ἁγίων, καθώς καί τήν 1η κάθε μηνός πρίν ἤ μετά τόν ἁγιασμό. Μπορεῖ ἐπίσης νά τελεῖται στή διάρκεια τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς καί νά συνδυάζεται μέ ἑσπερινό κήρυγμα. Ἀσθενεῖς ὑπάρχουν πάντοτε σέ κάθε ἐκκλησιαστική κοινότητα. Ἔτσι θά μποροῦσε μέ τή θεία Λειτουργία τοῦ Σαββάτου μιά φορά κάθε μήνα νά τελεῖται καί τό εὐχέλαιο. Στά παρεκκλήσια τῶν νοσοκομείων θά μποροῦσε νά γίνεται πιό συχνά, ἤ  ὅταν τελεῖται ἐκεῖ ἡ θεία Λειτουργία.

γ. Νά γίνεται φειδώ στά σπίτια καί ὕστερα ἀπό ἐξέταση τῶν προϋποθέσεων καί κατάλληλη προετοιμασία τῶν ἐνοριτῶν. Ἄν προετοιμαστοῦν κατάλληλα τά μέλη τῆς οἰκογένειας μποροῦν νά συμμετέχουν ἐνεργά ψάλλοντας τούς ὕμνους ἤ διαβάζοντας τά ἀποστολικά ἀναγνώσματα. Νά συνιστᾶται ἐπίσης τό μυστήριο τῆς μετανοίας καί ἐξομολογήσεως καί ἡ προσέλευση στή θεία Εὐχαριστία. Δέν πρέπει νά δίδεται ἡ ἐντύπωση, ὅτι ἐπειδή τελέσθηκε τό μυστήριο τοῦ εὐχελαίου στό σπίτι δέν χρειάζονται τά ἄλλα μυστήρια καί μάλιστα ἡ θεία Εὐχαριστία. Ἤ ὅτι ἀντικαθίσταται μέ τόν τρόπο αὐτό ἡ μετάνοια καί ἡ ἐξομολόγηση.

δ. Ἡ ἐπίσκεψη τοῦ ἐφημερίου στά σπίτια τῶν ἐνοριτῶν ἀποτελεῖ καλή εὐκαιρία γιά νά συνεχιστεῖ δημιουργικά ἡ ποιμαντική τῆς οἰκογένειας. Ἐδῶ χρειάζεται διάκριση καί σεβασμός τῶν ἰδιαιτεροτήτων πού παρουσιάζει κάθε οἰκογένεια.  Ἡ  ἐξοικείωση  τοῦ  κληρικοῦ  μέ  τά  μυστήρια  καί  ἡ  ἐνδεχόμενη ἀργυρολογία ἀκυρώνουν τό χάρισμα36 καί καλλιεργοῦν μιά ἀνταποδοτική σχέση τοῦ πιστοῦ μέ αὐτά.

ε. Μέ τήν ἀκολουθία τοῦ εὐχελαίου φανερώνεται καί ὁ τρόπος ἀναγνώ- σεως καί κατανοήσεως τῆς Ἁγίας Γραφῆς. Ἡ λατρεία τῆς Ἐκκλησίας στηρίζεται στήν Ἁγία Γραφή καί ταυτόχρονα τήν ἑρμηνεύει. Ἡ σημερινή ἀκολουθία ἔχει διδακτικό  καί  παιδαγωγικό  χαρακτήρα.  Τά  ἀποστολικά  καί  τά εὐαγγελικά ἀναγνώσματα περιέχουν πλούσιο ὑλικό γιά διδασκαλία. Τά ἀναγνώσματα, οἱ εὐχές καί τό ἔλαιο πού εὐλογεῖται καί ἁγιάζεται, συνοψίζουν τή βιβλικοπατερική θεολογία  γιά  τήν  ἁμαρτία,  τή  μετάνοια,  τόν  πόνο  καί  τήν  ἀσθένεια  καί δημιουργοῦν  τίς  θεολογικές  ἀφετηρίες  γιά  διδαχή.  Ἡ διδαχή  καί  ὁ  λόγος ἀποτελοῦν τήν ἀσφαλέστερη ὁδό γιά τήν πνευματική θεραπεία τῶν Χριστιανῶν.

στ. Σέ ὅλα τά μυστήρια-τελετές ἐνεργεῖ ἡ ἄκτιστη χάρη Χάρη τοῦ Θεοῦ.

Καί ὅλα τά μυστήρια ἔχουν συνεργιακό χαρακτήρα καί προϋποθέτουν τήν ἐλεύθερη καί τή μετάνοια. Κατά τό μηπιοβαπτισμό δίδεται ὡς δῶρο ἡ χάρη καί θεραπεύεται ἡ φύση, μέ τήν ὁποία κληρονομεῖται ἡ φθορά καί ὁ θάνατος. Στό εὐχέλαιο  ὅμως  ἡ  μετάνοια  θεωρεῖται  σύμφωνα  μέ  τίς  πηγές ἀπαραίτητη προϋπόθεση. Ὁ ἀσθενής γιά τόν ὁποῖο κυρίως γίνεται τό εὐχέλαιο μπορεῖ νά δεχθεῖ ἀπό αὐτό πολλά μηνύματα. Νά θεωρήσει τόν πόνο καί τήν ἀσθένεια ὡς παιδαγωγία καί εὐκαιρία γιά μετάνοια. Ὁ πόνος μπορεῖ νά γίνει ἀφορμή γιά πνευματική ὡρίμανση καί καλλιέργεια. Ἐξάλλου ἐκεῖ δοκιμάζονται τά ψυχικά ἀποθέματα τοῦ ἀνθρώπου. Στήν ἀσθένεια καί τή θλίψη ὁ Χριστιανός δέν βλέπει μόνο τήν ἐγκατάλειψη τοῦ Θεοῦ, ἀλλά καί τή σωτήρια ἐπίσκεψή του. Ἡ ἀσθένεια καί ὁ πόνος γίνονται μέσα προκειμένου νά θεραπευθεῖ ἡ ψυχή. Ἔτσι αἰτιολογεῖται αὐτό πού ἀναφέρει ὁ Ἰσαάκ ὁ Σῦρος: «Τάς γάρ ἀρρωστίας διά τήν ὑγείαν τῆς ψυχῆς ἐπάγει ὁ Θεός». Μέ τό εὐχέλαιο ὁ ἀσθενής δέχεται τή χάρη τοῦ Θεοῦ. Διαπιστώνει τήν ἀγάπη τῶν οἰκείων καί συγγενῶν καί ὠφελεῖται ἀπό τήν προσευχή ὁλόκληρης τῆς ἐκκλησιαστικῆς κοινότητας.³⁶

π. Βασίλειος Καλλιακμάνης

Σημειώσεις

1 Μαρκ.6,13.

2 «Ἀσθενεῖ τις ἐν ὑμῖν; προσκαλεσάσθω τούς πρεσβυτέρους τῆς ἐκκλησίας, καί προσευξάσθωσαν ἐπ᾿ αὐτόν, ἀλείψαντες αὐτόν ἐλαίῳ ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου˙ καί ἡ εὐχή τῆς πίστεως σώσει τόν κάμνοντα, καί ἐγερεῖ αὐτόν ὁ Κύριος˙ κἄν ἁμαρτίας ᾖ πεποιηκώς, ἀφεθήσεται αὐτῷ». Ἰακ. 5,14-15.

3 J. Goar, Euchologion sive rituale graecorum, ἐκδ. 2η, σ. 428.

4  Ἰ. Καραβιδόπουλου, Μελέτες ἑρμηνείας καί θεολογίας τῆς Καινῆς Διαθήκης, Θεσσαλονίκη 1990,ἐκδ. Πουρναρᾶς, σ. 173.

5  Ἰ. Φουντούλη, Ἀκολουθία τοῦ Εὐχελαίου, στή σειρά «Κείμενα Λειτουργικῆς» 15, Θεσσαλονίκη 1978, σ. 13.

6 Π. Τρεμπέλα, Μικρόν Εὐχολόγιον, Ἀθῆναι 1950, σ.109.

7 Π. Τρεμπέλα, ὅπ. π. σ. 100-101, βλ. ἐπίσης τήν τάξη, σ. 173.

8 Π. Τρεμπέλα, Μικρόν Εὐχολόγιον, σ. 188

9 Π. Τρεμπέλα, ὅ.π. σ. 179.

10 Π. Τρεμπέλα, ὅ.π., σ. 183.

11 Π. Τρεμπέλα, Δογματική τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας, Ἀθῆναι 1961, τόμ. 3, σ.354

12 Ἰακ. 5,14-16.

13 Π. Ν. τρεμπέλα, Ὑπόμνημα εἰς τάς ἐπιστολάς τῆς Καινῆς Διαθήκης, τόμ. 3, Ἀθῆναι (2) 1956, σ.288

14 Ἰωάν.5,14.

15 Π. Τρεμπέλα, Δογματική τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας, τόμ 3, σ.362.

16 Στ.Ν. Σάκκου, Ἑρμηνεία εἰς τήν Ἐπιστολήν τοῦ Ἰακώβου, Θεσσαλονίκη 1975, σ. 165-166.

17 Ἰακ., 5,16.

18 π. Δημητρίου Β. Τζέρπου, Ἡ ἀκολουθία τοῦ νεκρωσίμου εὐχελαίου. Συμβολή στήν ἱστορία καί τή θεολογία τῆς χριστιανικῆς λατρείας, Ἀθήνα 1998, σ. 109. Γ. Ν. Φίλια, Ἡ ἀπαλλαγή… σ.183-84

19 Πρωτ. Κ.Καλλινίκου, Ὁ χριστιανικός ναός καί τά τελούμενα ἐν αὐτῷ, ἐκδ. Γρηγόρη, Ἀθήνα 41969,σ.405-406.

20  «Τό ἀληθές,τό ὁποῖον δυσκολευόμεθα νά συλλάβωμεν, διότι εἴμεθα προκατειλημμένοι ὑπό ἰσχυρῶς ἐπικρατούσης μακροχρονίου συνηθείας ἐμφανιζομένης ὡς παραδόσεως, εἶνε ὅτι τό μυστήριον τοῦ εὐχελαίου εἶνε αὐτόχρημα καί μυστήριον μετανοίας καί ἐξομολογήσεως ἁμαρτιῶν». Στέργιου Ν. Σάκκου, Ἑρμηνεία εἰς τήν Ἐπιστολήν τοῦ Ἰακώβου,Θεσσαλονίκη 1975, σ. 160-161.

21 Εἰς τό Λευϊτικόν, ὁμιλία 2, 4 PG,12,418B-419A.

22  «Οὐ γάρ ὅταν ἡμᾶς ἀναγεννῶσι μόνον, ἀλλά καί τά μετά ταῦτα συγχωρεῖν ἔχουσιν ἐξουσίαν ἁμαρτήματα.Ἀσθενεῖ γάρ τις, φησίν, ἐν ὑμῖν; Προσκαλεσάσθω τούς πρεσβυτέρους τῆς ἐκκλησίας καί προσευξάσθωσαν ἐπ᾿ αὐτόν, ἀλείψαντες αὐτόν ἐλαίῳ, ἐν τῷ ὀνόματι Κυρίου. καί ἡ εὐχή τῆς πίστεως σώσει τόν κάμνοντα καί ἐγερεῖ αὐτόν ὁ Κύριος κἄν ἁμαρτίας ᾖ πεποιηκώς ἀφεθήσεται αὐτῷ». Περί ἱερωσύνης, 3, 6, ἔκδ. Π. Χρήστου, Ἰ. Χρυσοστόμου, Οἱ περί ἱερωσύνης λόγοι, Θεσσαλονίκη 1954, σ.92.

23 Ὁμιλία ΛΑ΄, PG, 151,400BC.

24 Περί τῆς τελετῆς τοῦ ἁγίου ἐλαίου, ἐκδ. Β.Ρηγόπουλου, Συμεών Ἀρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης,

Τά Ἅπαντα, Θεσσαλονίκη χ.χ.,σ. 228.

25 Π. Τρεμπέλα , ὅ.π., σ. 172

26 Ὅ.π. σ. 185.

27 Π. Τρεμπέλα, Μικρόν εὐχολόγιον, τόμ. Α’, σ.108.

28  Γ. Ν. Φίλια,Ἡ « ἀπαλλαγή παντός μολυσμοῦ σαρκός καί πνεύματος»: Πτυχές τῆς σχέσεως τῶν μυστηρίων εὐχελαίου καί μετανοίας, περ. ΘΕΟΛΟΓΙΑ, τόμ. 65, τεῦχ. 1, 1994, σ. 172 κ.ἑ.

29 Γ.Ν. Φίλια, ὅ.π. σ.183.

30  Συμεών Θεσσαλονίκης, Περί τῆς ἱερᾶς τελετῆς τοῦ ἁγίου ἐλαίου ἤτοι τοῦ εὐχελαίου, PG 155, 521BC.

31  Στό εὐχολόγιο τοῦ Σεραπίωνος (δ΄ αἰώνας μ.Χ.), ἡ Εὐχή εἰς ἔλαιον νοσούντων ἤ εἰς ἄρτον ἤ εἰς ὕδωρ, κάνει λόγο γιά ἄφεση ἁμαρτιῶν καί τελείαν «ρῶσιν» καί θεωρεῖ τό εὐλογημένο ἔλαιον «ὡς ἀλεξιφάρμακον παντός δαιμονίου». Παντελεήμονος Ροδοπούλου, «The sacramentary of Serapion», Mελέται Α΄, στή σειρά «Ἀνάλεκτα Βλατάδων» 56, Θεσσαλονίκη 1993, σ.454.

32  «Δέσποτα Κύριε ὁ Θεός ἡμῶν… ἀποσόβησον ἀπό τῆς ψυχῆς αὐτοῦ πᾶσαν νόσον καί πᾶσαν μαλακίαν, πᾶσαν ἀπιστίαν, πᾶσαν ἀμέλειαν, πάντα δισταγμόν, πᾶν πνεῦμα ἀκάθαρτον, δυσωδιακόν, ἐπιθυμητικόν, φιλόχρυσον, φιλάργυρον, πορνικόν, ἀναιδές˙ ναί, ὁ Θεός ἀπέλασον ἀπό τοῦ δούλου σου τοῦδε πᾶσαν ἐνέργειαν τοῦ διαβόλου, πᾶσαν μαγείαν, πᾶσαν φαρμακείαν, ἡδυπάθειαν, ἔρωτα, μέθην, πορνείαν, μοιχείαν, ἀσέλγειαν, ἀναίδειαν, ὀργήν, φιλονικείαν, ἀκα- ταστασίαν, καί πᾶσαν ὑπόνοιαν πονηράν. Ναί, Κύριε, ὁ Θεός ἡμῶν, ἐμφύσησον εἰς αὐτόν τό πνεῦμα  σου  τό  εἰρηνικόν,  ὅπως  φρουρούμενος  ὑπ᾿  αὐτοῦ  ποιήση  καρπόν  πίστεως,  ἀρετῆς, σοφίας, ἁγνείας, ἐγκρατείας, ἀγάπης, χρηστότητος, ὑπομονῆς, σωφροσύνης καί συνέσεως». Π. Τρεμπέλα, Μικρόν Εὐχολόγιον, τόμ. Α΄, σ.189.

33  «Βασιλεῦ ἀόρατε… ἴασαι τόν δοῦλον σου ἐν τάχει καί κάθαρον αὐτοῦ πᾶν μέλος τοῦ σώματος ἀπό παντός μολυσμοῦ καί νόσου, ἀπό κορυφῆς κρανίου καί ἡμικρανίου καί ἡγεμονικοῦ, ταραχῆς αἰχμαλωσίας τε καί συγχύσεως, ἀπό ἀρτηριῶν καί ἄρθρου καί μηνίγγων ὀδύνης, ἀπό δακρυρροΐας ὀφθαμῶν, ἀπό ρευμάτων συνοχῆς, ἀπό φάρυγγος καί στομάχου καί ἥπατος καί σπληνός καί ὀμφαλοῦ καί κοιλίας καί ἀπό πάθους νεφρικοῦ καί δυσουριακοῦ καί σχεδιακοῦ καί ἀναδοτικοῦ καί ναρκιασμοῦ καί πωρώματος καί ἀλγήματος ναρκήσεως νεύρων καί ὀξέων καί τζίρματος καί πάσης κακώσεως καί νόσου καί θλίψεως». Π.Τρεμπέλα, ὅ.π., σ.184-185.

34 Στή Μητρόπολη Νεαπόλεως καί Σταυρουπόλεως γίνονται στή διάρκεια τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς

εὐχέλαια σέ ὅλες διαδοχικά τίς ἐνορίες καί προΐσταται ὁ Μητροπολίτης. Ἕνας λόγιος κληρικός ἀναλαμβάνει ὕστερα ἀπό προγραμματισμό, νά κάνει τό κήρυγμα. Ἡ ἀνταπόκριση καί ἡ συμμετοχή τοῦ λαοῦ εἶναι μεγάλη. Οἱ ναοί τῶν ἐνοριῶν παρουσιάζονται ἀσφυκτικά γεμάτοι. Σ᾿ αὐτό συμβάλλει ἡ συντομία τῆς ἀκολουθίας καί τοῦ κηρύγματος, πού δέν ὑπερβαίνουν τήν μιάμιση ὥρα, ἀλλά καί ἡ παρουσία τοῦ Μητροπολίτη καί πολλῶν ἱερέων.

35  Γιά τή χορήγηση τοῦ εὐχελαίου στά βρέφη βλ. Ἰ.Μ. Φουντούλη, Ἀπαντήσεις εἰς λειτουργικάς ἀπορίας, Α΄, (1-150), ἔκδ. 4η Ἀποστολικῆς Διακονίας, Ἀθῆναι, σ..285.

36 Εἶναι χαρακτηριστικό ἕνα ἀπόσπασμα ἀπό τίς Διδαχές τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ: «Εἶναι πολλοί παπάδες ἐδῶ; Κάνετε τόν κόπον, ἅγιοι ἱερεῖς, νά σηκωθῆτε ἐπάνω νά ἰδῶ εἶσθε πολλοί; Ἅγιοι ἱερεῖς, μοῦ κάνετε τήν χάριν νά διαβάσωμεν ἕνα εὐχέλειον νά χρισθοῦν οἱ Χριστιανοί οἱ ἀδελφοί μας΄

-Ὁρισμός σου , ἅγιε τοῦ Θεοῦ.

-Ἐγώ ἔχω φλωρία πολλά νά σᾶς πληρώσω, μά δέν σᾶς τά δίνω,

θέλω χάρισμα, διατί μέ πληρωμή δέν ἐνεργεῖ ἡ χάρις τοῦ θεοῦ, τοῦ Παναγίου Πνεύματος, διατί ἔτσι λέγει ὁ Χριστός μας: Χάρισμα σᾶς ἐδωκα καί ἐγώ τήν χάριν μου, χάρισμα νά τήν δίδετε καί ἐσεῖς εἰς τούς ἀδελφούς σας. Τό κάμνετε, ἅγιοι ἱερεῖς;

- Μάλιστα ἅγιε τοῦ θεοῦ. Παρακαλῶ καί ἐγώ τούς χριστιανούς καί σᾶς συγχωροῦνε, αὐτό τό χάρισμα ἔχω. Θέλετε νά βάλω νά σᾶς συγχωρέσουν;Ἤ δέν ἔχετε ἁμαρτίες;Καί σᾶς φιλεύω αὔριον ἀπό ἕνα βιβλίον ὄχι διά πληρωμήν, ἀλλά διά μίαν εὐχήν.

-Ὁρισμός σου.

- Σᾶς παρακαλῶ, χριστιανοί μου, νά εἰπῆτε διά τούς ἁγίους ἱερεῖς, ὁπού θέ νά σᾶς διαβάσουν τό ἅγιον Εὐχέλαιον, τρεῖς φορές: Ὁ Θεός συγχωρήσει καί ἐλεήσει αὐτούς. Ἄν θέλετε καί ἡ ἁγιωσύνη σας, ζητήσατε συγχώρησιν.

Ἅγιε ἐφημέριε, μοῦ χρειάζονται ἀπόψε νά ἑτοιμάσης εἴκοσι φλιντζάνια καί δύο ὀκάδες λάδι. Χριαλίδια ἔχει τό ἐδικόν μου τό παιδί καί σοῦ δίνει. Καί ,ἄν θέλης, περιπάτησε, παπᾶ μου, εἰς τά ὀσπίτια νά μάσης καμμία δεκαριά ὀκάδες λάδι καί βάνεις διά τό εὐχέλαιον μία ὀκά καί τό ἄλλο τό δίνεις τοῦ παπᾶ καί τῆς παπαδιᾶς καί τό τρώγει. Δέν εἶναι καλά ἔτσι; Τό κάμνεις;

- Τό κάμνω ἅγιε τοῦ θεοῦ.

- Ἰδές καλά, διατί, ἀν δέν τό κάμης, αὔριο σέ κηρύττω ψεύτη καί σ᾿ ἐντροπιάζω».

ΠΗΓΗ-ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΤΙΜΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΚΑΡΕΑ