Η Μεγάλη Σαρακοστή και η οικογένεια

Η περίοδος της Μεγάλης Τεσσαρακοστής μας προσφέρει ευκαιρίες πολύτιμες, στην πραγματικότητα μοναδικές, για πνευματική ανάταση, ψυχική κάθαρση, καθημερινή συμμετοχή στην ορθόδοξη λατρεία, oλοκληρωτική βίωση του γνήσιου ασκητικού πνεύματος της Εκκλησίας μας. Πολλές φορές όμως οι γονείς –και μαζί τους οι παιδαγωγοί- αναρωτιούνται: Είναι δυνατόν, και πώς, να βοηθήσουμε τα παιδιά και τους νέους να προσεγγίσουν αυτή την εξαιρετική περίοδο, σε καιρούς δύσκολους, μη πνευματικούς και μάλλον αποτρεπτικούς των διδαγμάτων της Σαρακοστής; Το έργο είναι δύσκολο, είναι αλήθεια αυτό, όχι όμως και ακατόρθωτο. Η Εκκλησία αβοήθητους δεν μας αφήνει. Μας χαρίζει πλούτο ασύγκριτο εφοδίων, στηριγμάτων, παραδειγμάτων και προτύπων, δρόμων και κατευθύνσεων για να φθάσουμε στο τέρμα, που δεν είναι άλλο από την προσωπική συνάντηση του καθενός με τον Σταυρωμένο και Αναστημένο Χριστό. Γι’ αυτό θα προσπαθήσουμε με λόγους απλούς και κατανοητούς λίγες σκέψεις και προτάσεις να καταθέσουμε με πολλή αγάπη και ακόμη περισσότερη αγωνία.

Κατ’ αρχήν λοιπόν η υμνολογία των ημερών που διανύουμε, μας παρουσιάζει ζηλευτές εικόνες, που «μιλάνε» στις ψυχές των παιδιών και βοηθούν στην κατανόηση υψηλότατων εννοιών. Για παράδειγμα, μας λέγουν οι ύμνοι πως άνοιξε το στάδιο των πνευματικών αγώνων, που o χριστιανός διεξάγει για να κατακτήσει το μετάλλιο της αρετής -η παρομοίωση με τη σύγχρονη αθλητική ζωή μπορεί να μας επιτρέψει να συζητήσουμε με τους νέους για την κατάλληλη «προπόνηση» που απαιτείται καθώς «έχουμε αγώνα αύριο»!  Αλλού η περίοδος της Σαρακοστής χαρακτηρίζεται ως πέλαγος, που διαπλέουμε για να φτάσουμε στο λιμάνι της αναστάσεως του Χριστού. Ή ως έρημος την oποία διερχόμαστε, και η Εκκλησία στα μισά της διαδρομής, την Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως, μας προβάλλει ένα ευσκιόφυλλο δένδρο –τον Σταυρό τού Χριστού- για να ξαποστάσουμε και να συνεχίσουμε το υπόλοιπο της κοπιαστικής διαδρομής. Ενώ μας παρουσιάζεται και μια στρατιωτική σκηνή, κατά την οποία o πιστός αντιμάχεται τον διάβολο και τα έργα του σκότους στα τείχη της πίστεως, φορώντας την πανοπλία του Σταυρού, το θώρακα της προσευχής, την περικεφαλαία της ελεημοσύνης και το πανίσχυρο όπλο της νηστείας.
Ακόμη, πολύ μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν για τα παιδιά τα ευαγγελικά αναγνώσματα του Τριωδίου. Οι Κυριακές του Τελώνου και του Φαρισαίου, του Ασώτου και τής Απόκρεω, με τρόπο όμορφο και απόλυτα κατανοητό, διδάσκουν στα παιδιά, αλλά και σε όλους μας, τις μεγάλες αρετές της ταπεινοφροσύνης, της μετάνοιας και της αγάπης. Και αργότερα η συνάντηση του Φιλλίπου και του Ναθαναήλ με τον Χριστό (Α΄ Νηστειών), η θαυματουργική θεραπεία του παραλυτικού (Β΄ Νηστειών) και του δαιμονισμένου νέου (Δ΄ Νηστειών) μας χειραγωγούν σε σφαίρες πνευματικές ανώτερες, ουράνιες. Τα υπόλοιπα ευαγγελικά αναγνώσματα μπορεί με τρόπο παιδαγωγικό να ερμηνευτούν σε νέους λίγο μεγαλύτερης ηλικίας, υπογραμμίζοντας τα θεία και υψηλά νοήματα που αυτά περιέχουν.
 Εκτός από τις διδακτικές εικόνες και τα αγιογραφικά κείμενα, μας προβάλλει η Εκκλησία και τις μορφές αυτής της περιόδου, ως πρότυπα μετανοίας και πνευματικού αγώνα, παραδείγματα ασκητικού ήθους και θυσίας υπέρ της ακεραιότητος της ορθόδοξης πίστης μας, που μόνο αυτή λυτρώνει. Τα παιδιά και οι νέοι αρέσκονται να ακούνε ιστορίες, συνεπώς και να μαθαίνουν τους βίους των Αγίων, και η ζωή εκείνων που πρωταγωνιστούν αυτήν την περίοδο είναι συγκλονιστική. Ο άγιος Ανδρέας Κρήτης, o άγιος Ιωάννης συγγραφέας του βιβλίου «Κλίμαξ», η oσία Μαρία η Αιγυπτία, o άγιος Ἰωάννης o Δαμασκηνός, o άγιος Θεόδωρος o Στουδίτης, o άγιος Γρηγόριος o Παλαμάς και τόσοι άλλοι, o καθένας με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο μας oδηγεί στην ταπείνωση, μας στηρίζει στην ορθή πίστη, μας παρακινεί σε μετάνοια. Ένα πρώτο σημείο επαφής με τη Σαρακοστή μπορεί να είναι το αγιολόγιό της. Ας γνωρίσουμε λοιπόν τις μορφές, που προβάλλονται αυτές τις ημέρες, και με διάκριση μεγάλη ας παρουσιάσουμε τις μορφές αυτές στα παιδιά, κρίνοντας τι από τη ζωή τους πρέπει ιδιαιτέρως να υπογραμμίσουμε, ανάλογα και με την ηλικία των παιδιών που απευθυνόμεθα.
Το ίδιο ισχύει για τα γεγονότα που ξαναθυμόμαστε, σαν φτάσουμε π.χ. στην Κυριακή της Ορθοδοξίας και διηγηθούμε στα παιδιά τα βασικά σημεία της Εικονομαχίας, μιας περιόδου σχεδόν ενός αιώνα που ταλαιπώρησε τους χριστιανούς, αλλά τελικώς  ανέδειξε την αλήθεια γύρω από την προσκύνηση του Θεού και την τιμή των Αγίων και των ιερών εικόνων. Η αναφορά αυτή στις ιερές εικόνες, στις τελετές,  τα σύμβολα και ακόμη στον Τίμιο Σταυρό, που προσκυνούμε τη Γ΄ Κυριακή των Νηστειών, έχει πολύ να συναρπάσει και να ωφελήσει τα παιδιά.
 Γνωρίζουμε ότι χαρακτηριστικό γνώρισμα της Σαρακοστής είναι o λατρευτικός της πλούτος, που μάλιστα χαιρόμαστε μόνο κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Οι περισσότερες  Ακολουθίες βέβαια είναι λίγο μακρόσυρτες, που υπογραμμίζουν την έννοια της μετάνοιας και της ψυχικής κάθαρσης. Και είναι ίσως δύσκολο για τα παιδιά και τους νέους να εξοικειωθούν με αυτές, που μοιάζουν μάλλον μονότονες και βαρετές. Παρ’ όλ’ αυτά ας μη διστάσουμε να προτείνουμε στα παιδιά τη συμμετοχή σε μία Προηγιασμένη Θ. Λειτουργία ή και ένα Μεγάλο Απόδειπνο. Ας το επιχειρήσουμε αφήνοντας τελείως ελεύθερο το παιδί στην τελική επιλογή, γνωρίζοντας ότι στη νεαρή ηλικία o άνθρωπος έχει μια ξεχωριστή σχέση με τον Θεό Πατέρα και μάλιστα «καταλαβαίνει» -στην πραγματικότητα: βιώνει- πολύ περισσότερα από τους μεγαλυτέρους, καθώς η ψυχή του δεν έχει ακόμη αμαυρωθεί τόσο πολύ. Εδώ θα θέλαμε να υπογραμμίσουμε τη σημασία τής προσωπικής προσευχής, όταν η οικογένεια –με τη συμμετοχή, ή καλύτερα την παρότρυνση των γονέων- στο εικονοστάσι του σπιτιού αποθέτει όλες τις ελπίδες, τα προβλήματα, τα εμπόδια αλλά και τις χαρές της οικογενειακής ζωής στον μεγάλο Φίλο των παιδιών και των νέων, τον Χριστό, κατά τη διάρκεια της βραδυνής προσευχής, που ενδεχομένως περιλαμβάνει oρισμένους από τους ύμνους ή και τους ψαλμούς του Μεγάλου Αποδείπνου.
Στο κεφάλαιο «λατρεία» θα θέλαμε επίσης να τονίσουμε πόσο σημαντική θα ήταν η συμμετοχή των παιδιών στα λειτουργικά δρώμενα, π.χ. να κρατούν μια εικόνα στη λιτανεία της Κυριακής τής Ορθοδοξίας, ή να παρακολουθούν τα ψαλλόμενα από τα ειδικά τευχίδια που κυκλοφορούν. Επιπλέον θα προτείναμε τον συνδυασμό μιας ιεράς Ακολουθίας, π.χ. των Χαιρετισμών στην Υπεραγία Θεοτόκο, με μια οικογενειακή εκδρομή σε ένα κοντινό Μοναστήρι. Έτσι, επιτυγχάνεται η oμαδική προσευχή και η συμμετοχή στη λατρεία, αλλά προωθείται και η επικοινωνία των μελών της οικογένειας, πράγμα πολύ σημαντικό σε μια εποχή που η κρίση στην οικογένεια λαμβάνει τεράστιες διαστάσεις.
 Πολλοί γονείς μας ρωτούν, δικαιολογημένα, τι πρέπει να πράξουν σχετικά με τη νηστεία στα παιδιά τους την εκτεταμένη περίοδο της Σαρακοστής. Και φυσικά πάντοτε επισημαίνουν το νεαρό της ηλικίας των, τους εργώδεις ρυθμούς των σπουδών τους, τη μόλυνση του περιβάλλοντος και πολλά ακόμη που συντελούν σε έναν έντονο προβληματισμό γύρω από τον πανάρχαιο θεσμό και τη σύγχρονη εποχή, ζητώντας την κατανόηση και τη συγκατάβαση τής Εκκλησίας. Η απάντηση φυσικά είναι πάντα ότι η νηστεία είναι μία άσκηση, που συνοδεύει τη γενικώτερη προσπάθεια προετοιμασίας αυτών των ημερών για τον κατάλληλο εορτασμό του Πάσχα. Η Εκκλησία έχει καθορίσει τον τρόπο της νηστείας, όπως και τις τυπικές διατάξεις που αφορούν γενικότερα στη συγκεκριμένη περίοδο, χωρίς «εκπτώσεις» παρά μόνο για εκείνους που «δι’ ασθένειαν σωματικήν» δεν μπορούν να ανταποκριθούν. Ο Πνευματικός της οικογένειας μπορεί να βοηθήσει πολύ στο σημείο αυτό, γνωρίζοντας τις ξεχωριστές συνθήκες κάθε προσώπου –μικρότερου ή και μεγαλύτερου στην ηλικία- και να δώσει τις κατάλληλες προτροπές, με τη σοφία και τη σύνεση που τον διακρίνει.
Σε κάθε περίπτωση, όλοι μπορούμε να νηστέψουμε, να στερηθούμε κάτι που μας αρέσει, να καταλάβουμε ότι το πιο σημαντικό δεν είναι το τι έχεις, αλλά το τι είσαι! Στην υπερκαταναλωτική εποχή μας, έχουμε τα παιδιά μας κακομαθημένα δυστυχώς πολλές φορές, να τα θέλουν όλα, ή ακόμη χειρότερο να νομίζουμε εμείς ότι πρέπει να τα έχουν όλα. Το γνήσια ασκητικό πνεύμα της Ορθοδοξίας μας συνιστά εγκράτεια και αυτοκυριαρχία, αποδέσμευση του ανθρώπου από όλα όσα τον κρατούν δέσμιο στις επιθυμίες τής γης. Η νηστεία αποτελεί άσκηση ελευθερίας. Αυτήν την ελευθερία δεν επιζητούν οι επαναστατημένοι νέοι μας; Η Εκκλησία μας την προσφέρει! Γι’ αυτό και από νωρίς μπορούμε να μιλήσουμε στα παιδιά μας για την αυτάρκεια, τη σωφροσύνη και την ταπείνωση που χαρίζει στον αγωνιστή το άθλημα της νηστείας.
Κι ακόμα να τονίσουμε στα παιδιά ότι η αληθινή νηστεία, αυτήν που θέλει o Θεός, είναι η νηστεία των τροφών αλλά κυρίως των παθών! Οι ιεροί της Εκκλησίας μας Πατέρες τέμνουν στο σημείο αυτό πολύ πρωτοποριακούς δρόμους, όταν π.χ. o Μέγας Βασίλειος παρατηρεί «Δεν τρώγεις τα κρέατα των ζώων, αλλά τρώγεις τα κρέατα του αδελφού σου. Δεν πίνεις οίνο, αλλά δεν είσαι εγκρατής στις ύβρεις». Ποιο είναι λοιπόν το όφελος της ψυχής όταν από τη μια εγκρατευόμαστε στις τροφές και από την άλλη αφήνουμε τον εγωισμό, την κατάκριση, τη συκοφαντία, και κάθετι αμαρτωλό που έχει κατακλύσει την εποχή μας να κυριαρχεί στην καθημερινή μας πραγματικότητα; Πολύ περισσότερο, ποιο είναι το όφελος της ψυχής όταν από τη μια εγκρατευόμαστε στις τροφές και από την άλλη μας είναι τελείως αδύνατον να συγχωρήσουμε, να ζητήσουμε «συγνώμη», να πούμε μια ζεστή «καλημέρα», να δεχτούμε την ιδιαιτερότητα του καθενός; Ο σκοπός κάθε ασκητικής προσπάθειας δεν είναι μόνο η αποκοπή των παθών, αλλά και η πρόσκτηση των αρετών. Μια περίοδος νηστείας είναι η καλύτερη ευκαιρία να «ενδυθούμε» την αγάπη, τη δικαιοσύνη, την πραότητα, την ευσπλαχνία, την ελεημοσύνη, την ταπεινοφροσύνη. Όλα εκείνα που ανύστακτα ποθεί η ψυχή κάθε νέου ανθρώπου είναι ακριβώς η κατάκτηση της εν Χριστώ ελευθερίας, που αποδεσμεύει τον άνθρωπο από τα πάθη και του χαρίζει το μονάκριβο προνόμιο της γνήσιας oλοκλήρωσης. Μια αληθινή «σπουδή» στο ζήτημα της νηστείας πρέπει οπωσδήποτε να περιλαμβάνει το λόγο του Ιερού Χρυσοστόμου «Νηστεύεις; Απόδειξε το με τα έργα σου. Αν δεις φτωχό να τον ελεήσεις, αν δεις εχθρό να συμφιλιωθείς μαζί του». Με αυτές τις προϋποθέσεις οι έφηβοι θα δουν διαφορετικά αυτόν τον πανάρχαιο θεσμό της Εκκλησίας μας, που άλλωστε έτσι τοποθετείται και στη σωστή βάση του.
Αν η πνευματική ζωή είναι μια καθημερινή περιπέτεια για την κατάκτηση της αγιότητας, η περίοδος της Μεγάλης Τεσσαρακοστής αποτελεί μια υψηλή κορυφή που όλους μας σαγηνεύει. Ας προσπαθήσουμε να τη βιώσουμε με γνησιότητα, γνωρίζοντας πως όλα όσα η Εκκλησία μας παρέχει (η λατρεία, η νηστεία, η μετάνοια) αποτελούν μέσα για την επίτευξη ενός μεγάλου σκοπού. Κι ας βοηθήσουμε τα παιδιά και τους νέους να μας ακολουθήσουν στο ταξίδι της, ένα ταξίδι που μεταμορφώνει τον εσωτερικό εαυτό μας και ομορφαίνει τη ζωή μας. Έχουμε πολλά να ωφεληθούμε όλοι μας. Καλό αγώνα! Καλή και πετυχημένη πορεία!

π. Συμεών Βενετσιάνος

Άγ.Νικόδημος ο Αγιορείτης -Αναγκαιότερη από όλες τις αρετές ..

Δεν υπάρχει άλλη αρετή υψηλότερη και αναγκαιότερη από την ιερή Προσευχή. Και είναι υψηλότερη απ' όλες τις αρετές, διότι ενώ εκείνες, π.χ. το να νηστεύουμε, ν' αγρυπνούμε, να κοιμόμαστε χάμω, να δινόμαστε στην ασκητική ζωή, να παρθενεύουμε, να κάνουμε ελεημοσύνες, και όλα τ' άλλα καλά έργα που αποτελούν τη χρυσή γενιά, τον εναρμόνιο χορό και την ουρανόπλεχτη σειρά των θεοειδών αρετών, παρόλο ότι είναι θεϊκά γνωρίσματα, αναφαίρετο κτήμα και αθάνατο στόλισμα της κάθε ψυχής, ωστόσο δεν ενώνουν τον άνθρωπο με το Θεό. Όλ' αυτά τον προετοιμάζουν και τον προωθούν γι' αυτή την ένωση, μα δεν τον ενώνουν με το Θεό. Αυτό το κατορθώνει μονάχα η ιερή Προσευχή μόνο αυτή ενώνει τον άνθρωπο με το Θεό, και το Θεό με τον άνθρωπο, κάνοντας τους δύο ένα πνεύμα· γιατί με την προσευχή γίνεται μια ένωση άμεση κ' ένα σφιχτό δέσιμο του Κτί­στου με τα λογικά κτίσματα. Αυτό βροντοφωνάζει και ο μέγας εκείνος διδάσκαλος και πολύπειρος εργάτης της ιεράς προσευχής, ο μεγάλος ποιμήν και ιεράρχης της Θεσσαλονίκης και όλης της Εκκλησίας του Χριστού, ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς: «Η επικοινωνία που αποκτούμε διά των αρετών, κάνει τους ενάρετους ικανούς, λόγω της ομοιότητας, και τους προετοιμάζει να υποδεχτούν το Θεό, άλλα δεν τους ενώνει μαζί Του· η δύναμη της προσευχής όμως είν' εκείνη που ιερουργεί και τελεσιουργεί την ανάταση του άνθρωπου προς τον Θεό και την ένωση μ' Εκείνον, γιατί είναι ο σύνδεσμος των λογικών κτισμάτων με τον Κτίστη τους» (Λόγος περί Προσευχής, κεφ. α').

Και από τούτη την ένωση του άνθρωπου με τον Θεό, την οποία κατορθώνει η ιερή Προσευχή, πόσα μεγάλα χαρίσματα, ή μάλλον πόσες πηγές χαρισμάτων δεν πλημμυρίζουν τον άνθρωπο που είναι ενωμένος με τον Θεό; Από αυτή την ένωση αποκτούμε τη δύναμη να διακρίνουμε την αλήθεια απ' το ψέμα· να βλέπουμε στο βάθος τα κρυμμένα μυστήρια της φύσεως· να προβλέπουμε και να προγινώσκουμε τα όσα θα συμβούν στο μέλλον ν' αποχτούμε τη θεία έλλαμψη, δηλαδή εκείνο που ονομάζουν ενυπόστατο φωτισμό στην καρδιά. Έρχεται ο εξαίσιος έρως προς τον Θεό, που οδηγεί σ' έκσταση όλες τις δυνάμεις της ψυχής μας στην αρπαγή μας άνω, προς τον Κύριο· εκεί όπου υπάρχει η αποκάλυψη των αλάλητων μυστηρίων του Θεού. Μ' ένα λόγο, «από την ένωση αυτή γεννιέται η πολυθρύλητη θέωση του ανθρώπου, που όλοι την ζητούν και την ποθούν, αλλά ελάχιστοι και πολύ σπάνια την απολαμβάνουν -«μόλις ένας από κάθε γενιά», κατά τον άγιο Ισαάκ (Λόγ. λβ')-γιατί «είναι πράγμα δυσεύρετο, δυσκολοπρόφερτο και δυσκολοαπόκτητο», κατά τον άγιο Γρηγόριο Θεσ­σαλονίκης (Λόγος εις τον άγιον Πέτρον τον Αθωνίτην). Αυτή η θέωση είναι το έσχατο τέλος και ο σκοπός για τον οποίο ζούμε, ο πρώτος και πιο υψηλός απ' όλους τους σκοπούς που έβαλε ο Θεός, για τον όποιο υπάρχει από την αρχή των αιώνων έως τη συντέλεια, ο προαιώνιος Προορισμός και η Πρόγνωση, η έγχρονη δημιουργία της Κτίσεως, η δόση του φυσικού και του γραπτού Νόμου, η χάρη της Προφητείας, η ένσαρκος οικονομία του Λόγου του Θεού, η επιδημία του αγίου Πνεύματος.

Η θεία Προσευχή είναι αναγκαιότερη απ' όλες τις άλλες αρετές, διότι:

1. Όσο αναγκαία και απαραίτητη είναι η βοήθεια του Θεού στον άνθρωπο, το ίδιο του είναι αναγκαία η προσευχή, η οποία μπορεί να φέρει τη βοήθεια του Θεού. Έτσι λοιπόν, αν χωρίς τη βοήθεια του Θεού δεν μπορεί ο άνθρωπος να κάμει κανένα καλό έργο, κατά το λόγο του Κυρίου «χωρίς έμου ου δύνασθε ποιείν ουδέν» (Ιω. ιε' 5), άρα και χωρίς την Προσευχή, με την οποία έρχεται η βοήθεια του Θεού, δεν δύναται ο άνθρωπος να πράττει το αγαθό, Γι' αυτό είναι ανάγκη να προσεύχεται κανείς, και να ζητάει πάντοτε τη θεια βοήθεια με την προσευχή: και όταν έχει να βάλει κάποια καλή και χρήσιμη σκέψη στο νου του· κι όταν χρειάζεται να πει κάποιο λόγο ψυχωφελή· κι όταν έχει οπωσδήποτε να κάμει κάποιο θεάρεστο έργο. Μ' ένα λόγο, ο άνθρωπος έχει ανάγκη και πρέπει να κάνει την Προσευχή του, κι όταν αρχίζει, κι όταν φτάνει στη μέση, μα κι όταν τελειώνει την εργασία του όποιο έργο κ' αν επιχειρήσει να κάνει, κατά τον λόγο του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου: «Η καλύτερη τάξη και σειρά, για τον κάθε άνθρωπο που αρχίζει ένα λόγο ή ένα έργο, είναι ν' αρχίζει με το Θεό και στο Θεό να τελειώνει» (Απολογ. Λόγος). Διότι, όταν πριν από κάθε έργο μας προηγείται η Προσευχή, τότε όλα τα πράγματα θα είναι: πιο εύκολα, θα μας έρθουν δεξιά, και θα 'ναι ωφέλιμα, όπως μας το βεβαιώνει και ο ιερός Χρυσόστομος; «Ο άνθρωπος, είτε είναι εραστής της παρθενικής ζωής, είτε είναι πρόθυμος και συνεπής εφαρμοστής της σωφροσύνης μέσα στο γάμο, είτε θέλει να συγκρατεί την οργή και να ζει με πραότητα, είτε να μένει καθαρός από φθόνο, είτε οποιοδήποτε άλλο ενάρετο έργο που αρμόζει στον χριστιανό θέλει να πραγματοποιεί, όταν προηγείται η Προσευχή και προλειαίνει αυτόν τον δρόμο της ζωής, θα βρει εύκολο και ίσιο το δρόμο της ευσέβειας.

2. Ο άνθρωπος έχει τόσην ανάγκη από την Προσευχή, έστω και μονάχη της, όση ανάγκη έχει απ' όλες τις άλλες τις αρετές μαζί. Διότι, πράγματι, είναι αδύνατο, όχι να κατορθώσει, μα ούτε καν ν' αρχίσει την εργασία μιας αρετής, δίχως να προσπέσει πρώτα στο Θεό με την Προσευχή, κι' έτσι να ζητάει βοήθεια από Εκείνον, που είναι ο δοτήρας και ο χορηγός όλων των αρετών. Και τούτο μας το βεβαιώνει πάλι η πέννα του ιερού Χρυσοστόμου, όταν γράφει: «Το ότι είναι πέρα για πέρ' αδύνατο να ζήσει κανείς ενάρετο βίο δίχως την Προσευχή και χωρίς τη συντροφιά της σ' όλη του τη ζωή, νομίζω πως είναι σε όλους φανερός. Διότι, πώς θα μπορούσε κανείς να ζήσει και ν' ασκήσει την αρετή, όταν δεν προστρέχει και δεν γονατίζει συνεχώς στον αιώνιο χορηγό και δοτήρα της;» Και, για να το πούμε αυτό μ' έναν απλό και σύντομο λόγο, όση ανάγκη έχουν από το νερό τα φυτά για να καρποφορήσουν, τόση ανάγκη έχει κι ο άνθρωπος από την Ιερή Προσευχή, για ν' αποδώσει κάποιον καρπό στην αρετή και στην ευσέβεια, κατά τον λόγο του ιερού πάλι Χρυσοστόμου, που λέει: «Όλοι οι άνθρωποι δεν χρειαζόμαστε την προσευχή λιγότερο απ' ό,τι χρειάζονται το νερό τα δέντρα· διότι, όπως εκείνα δεν μπορούν να δώσουν καρπούς δίχως να παίρνουν νερό από τη γη με τις ρίζες τους, έτσι κ' εμείς δεν μπορούμε να δώσουμε τους πολυτίμητους καρπούς της ευσέβειας, όταν δεν ποτιζόμαστε με τις προσευχές». Και,

3. Η ιερή Προσευχή είναι όντως αναγκαιότατη, σχεδόν σε κάθε αναπνοή του άνθρωπου. Διότι, με το να είναι, ως ασώματος, αεικίνητος ο νους του ανθρώπου, σε κάθε στιγμή και σε κάθε αναπνοή του, μπορούν να του έλθουν οι προσβολές των πονηρών λογισμών, και μ' αυτές τις προσβολές να του κάνει πόλεμο και να τον πληγώνει ο παντοτινός εχθρός του ανθρώπινου γένους, ο διάβολος, Γι' αυτό, λοιπόν, έχει ανάγκη ο άνθρωπος, στην κάθε του αναπνοή σχεδόν, να βαστάει το όπλο της θείας Προσευχής, για να μπορεί μ' αυτό να πολεμεί τον εχθρό και να εκμηδενίζει τις προσβολές και τις επιθέσεις του. Και να έχει ο άνθρωπος διαρκώς τον φόβο, μήπως τον εύρει άοπλο ο εχθρός και τον πληγώσει με τους διαφόρους συνδυασμούς και τις συγκαταθέσεις των λογισμών, κ' έτσι τον οδηγήσει στο θάνατο.

Αυτός είναι ο λόγος, για τον όποιο και ο Απόστολος Παύλος παραγγέλλει σε όλους γενικά τους χριστιανούς (κληρικούς, μοναχούς και λαϊκούς), να προσεύχονται παντοτινά και αδιάκοπα: «αδιαλείπτως προσεύχεσθε» (Α' Θεσ. ιε' 17). Ενώ ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος λέγει: «Καλύτερα να προσεύχεται ο άνθρωπος και να συνομιλεί με το Θεό, παρά ν' αναπνέει· και αν μπορεί κανείς να πει και τούτο, πως πρέπει κανείς να μην κάνει τίποτε άλλο παρά τούτο μονάχα το έργο, δηλαδή να προσεύχεται. Είμαι κ' εγώ από κείνους που επαινούν το θείο νόμο, που μας παραγγέλλει μέρα και νύχτα να μελετούμε, και βράδυ, πρωί και μεσημέρι να ψάλλουμε και να ευλογούμε τον Κύριο, κάθε στιγμή και ώρα. Ακόμη, μπορούμε να πούμε το λόγο του Μωυσέως: κι όταν κοιμόμαστε, κι όταν ξυπνούμε, κι όταν οδοιπορούμε ή κάνουμε οποιοδήποτε άλλο έργο, η μνήμη μας να βρίσκεται στον Καθαρό, με την προσευχή» (Κατά Ευνομιανών). Και ο Μ. Βασίλειος γράφει: «Καλή προσευχή είν' εκείνη, που τυπώνει μ' ενάργεια την έννοια του Θεού στην ψυχή· κι αυτό σημαίνει την ένοίκηση του Θεού μέσα μας, δηλαδή με τη μνήμη να έχει κανείς εγκατεστημένο μέσα του τον Θεό· και τότε γινόμαστε ναός του Θεού, όταν η συνέχεια της μνήμης μας δεν διακόπτεται από φροντίδες γήινες, και ούτε ταράζεται ο νους με τ' απροσδόκητα πάθη, αλλά όταν ο φιλόθεος, αποφεύγοντας τα πάντα, αναχωρεί προς τον Θεό» (Επιστολή α'). Εξ άλλου, ο άγιος Ισαάκ γράφει: «χωρίς την αδιάλειπτη προσευχή δεν μπορείς να προσεγγίσεις το Θεό».

Και ότι τούτο το χρέος, της παντοτινής προσευχής, δεν είναι μόνο για τους Μοναχούς, αλλά και για όλους τους λαϊκούς που ζουν μέσα στον κόσμο, μας το βεβαίωσε και ο Άγγελος Κυρίου, όταν κατέβηκε από τον ουρανό και φανέρωσε τούτο το πράγμα στον όσιο και δίκαιο εκείνον Ιώβ, που είχε αντιρρήσεις και αμφιβολίες γι' αυτό, όπως μπορεί κανείς να το ιδεί στο βίο του αγίου Γρηγορίου Θεσσαλονίκης. Το βεβαιώνει, ακόμη, πιο περίτρανα και ο ιερός Χρυσόστομος, όταν παραγγείλει σε όλους τους κοσμικούς τεχνίτες, αντί να λένε τραγούδια, άσκοπες κουβέντες και φλυαρίες που δεν ωφελούν, να προσεύχονται εκεί οπού εργάζονται, άλλοτε νοερά και σιωπηλά και άλλοτε ψάλλοντας με το στόμα θειες ωδές και πνευματικά τροπάρια. Τούτα τα λόγια λέγει και η χαριτωμένη και γλυκόλαλη εκείνη γλώσσα: «Είσαι τεχνίτης που δουλεύει με τα χέρια; ψάλλε την ώρα που κάθεσαι κ' εργάζεσαι· δεν θέλεις ή δεν μπορείς να ψάλλεις με το στόμα; μπορείς να το κάνεις με το νου σου. Μεγάλος σύντροφος ο ψαλμός! Τίποτε το κακό δεν θα σου συμβεί από τούτο, διότι θα αισθάνεσαι σαν να μπορείς να ζεις σε μοναστήρι. Διότι δεν είναι τόσο η καταλληλότητα των τόπων που βρισκόμαστε, όσο η ακριβής τήρηση των τρόπων της ζωής μας που θα μας δώσει την ησυχία την οποία χρειαζόμαστε γι' αυτό» (Περί Ανδριάντων, κα'). Και σ' άλλο σημείο πάλι, μας λέει ο ίδιος: «Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο πρέπει, και όταν σηκωνόμαστε απ' το κρεβάτι μας να υποδεχόμαστε τον ήλιο με προσευχή στο Θεό· κι όταν καθόμαστε στο τραπέζι ή ετοιμαζόμαστε να πλαγιάσουμε, και μάλλον την κάθε ώρα και στιγμή, να προσφέρουμε ικεσία και προσευχή στον Θεό, για να τρέχουμε το δρόμο της ημέρας μας δίχως εμπόδια και δυσκολίες»

Περί της πνευματικής τελειότητας (Αγίου Μακαρίου του Αιγυπτίου)

Με τη χάρη και τη θεία δωρεά του Πνεύματος ο καθένας από μας κερδίζει τη σωτηρία· με πίστη πάλι και αγάπη και με αγώνα της αυτεξούσιας προαιρέσεως μπορεί να φτάσει στο τέλειο μέτρο της αρετής. Και τούτο, για να κληρονομήσει την αιώνια ζωή όχι μόνο με τη χάρη, αλλά και με τη δικαιοσύνη. Και μήτε να αξιώνεται την τέλεια αρετή με μόνη τη θεία δύναμη και χάρη, χωρίς να συνεισφέρει και τούς δικούς του κόπους, μήτε πάλι με μόνη τη δική του προθυμία και δύναμη να φτάνει το τέλειο μέτρο της ελευθερίας και της καθαρότητας χωρίς να βοηθήσει από ψηλά το χέρι του Θεού. Όπως λέει και ο Ψαλμωδός, αν ο Κύριος δεν οικοδομήσει το σπίτι, η δε φυλάξει την πόλη, μάταια αγρυπνούν οι φύλακες και μάταια κοπιάζουν οι οικοδόμοι.

2. Ερώτηση: Ποιο είναι το θέλημα του Θεού, στο οποίο προτρέπει και καλεί ο Απόστολος τον καθένα να φτάσει;

Απόκριση: Η τέλεια κάθαρση από την αμαρτία, η ελευθερία από τα πάθη της ατιμίας και η απόκτηση της κορυφαίας αρετής. Αυτό είναι ο καθαρισμός και αγιασμός της καρδιάς πού γίνεται με τη μέθεξη του τέλειου και θεϊκού Πνεύματος, με εσωτερική αίσθηση. Γιατί λέει ο Κύριος: «Μακάριοι όσοι έχουν καθαρή καρδιά, γιατί αυτοί θα δουν το Θεό», και: «Να γίνεστε και σεις τέλειοι, όπως είναι τέλειος και ο ουράνιος Πατέρας σας». Και ο Δαβίδ λέει: «Είθε να γίνει η καρδιά μου άμεμπτη στην τήρηση των εντολών Σου, για να μην ντροπιαστώ», και πάλι: «Τότε μόνο δεν θα ντροπιαστώ, όταν εκπληρώνω όλες τις εντολές Σου». Επίσης σ΄ εκείνον πού ερωτά: «Ποιος είναι άξιος να ανέβει στο όρος του Κυρίου και να σταθεί στον άγιο τόπο Του;» αποκρίνεται: «Αυτός πού έχει αθώα χέρια και καθαρή καρδιά». Με τα λόγια αυτά υποδηλώνει την τέλεια αναίρεση της αμαρτίας πού επιτελείται με την πράξη και με τη διάνοια.

3. Το Άγιο Πνεύμα, γνωρίζοντας ότι τα αφανή και κρυφά πάθη δύσκολα φεύγουν και είναι σαν ριζωμένα βαθιά στην ψυχή, μας δείχνει μέσω του Δαβίδ, με τι τρόπο να επιχειρούμε την κάθαρσή τους. Λέει αυτός δηλαδή: «Καθάρισέ με από τα κρυμμένα πάθη μου». Έτσι φανερώνει ότι θα το πετύχομε αυτό με πολλή δέηση και πίστη και με ολοκληρωτική στροφή προς το Θεό, μαζί με τη συνέργια του Πνεύματος. Παράλληλα, με το να αντιστεκόμαστε και εμείς στα πάθη και να φυλάγομε με κάθε τρόπο την καρδιά μας.

4. Και ο μακάριος Μωυσής, θέλοντας με παραδείγματα να δείξει ότι η ψυχή δεν πρέπει να ακολουθεί δύο γνώμες, δηλαδή το καλό και το κακό, αλλά μόνο το καλό, ούτε να καλλιεργεί δύο είδη καρπών, δηλαδή ωφέλιμους και βλαβερούς, αλλά μόνο ωφέλιμους, λέει: «Στο αλώνι σου, δε θα ζέψεις μαζί ζώα διαφορετικού γένους, λ.χ. βόδι με γαϊδούρι, αλλά αφού ζέψεις ζώα του ιδίου γένους, να αλωνίσεις τα σπαρτά σου», -δηλαδή στο αλώνι της καρδιάς μας να μην αλωνίζουν μαζί αρετή και κακία, αλλά μόνον η αρετή. «Δεν θα υφάνεις λινό μαζί με μάλλινο ύφασμα, ούτε μαλλί με λινό. Δε θα καλλιεργήσεις στο χωράφι σου δύο είδη καρπών μαζί. Δε θα διασταυρώσεις ζώα διαφορετικού γένους, αλλά θα ενώσεις ζώα ίδιου γένους.» Με όλα αυτά υπαινίσσεται με μυστικό τρόπο ότι δεν πρέπει να καλλιεργούνται μέσα μας, όπως είπαμε, κακία και αρετή, αλλά να γεννιούνται αποκλειστικά οι γόνοι της αρετής· ούτε να μετέχει η ψυχή σε δύο πνεύματα, στο πνεύμα του Θεού και στο πνεύμα του κόσμου, αλλά μόνο στο πνεύμα του Θεού, και να καρποφορεί μόνο τούς καρπούς του Πνεύματος. Γι΄ αυτό λέει ο Ψαλμωδός: «Συμμορφωνόμουν σ΄ όλες τις εντολές Σου και μίσησα κάθε τι πού οδηγεί στην αδικία».

5. Η ψυχή πού επιθυμεί να διατηρήσει την παρθενικότητά της και να ενωθεί με το Θεό, δεν πρέπει να μένει αγνή μόνο από τα φανερά αμαρτήματα, όπως είναι η πορνεία, ο φόνος, η κλοπή, η γαστριμαργία, η κατάκριση, το ψεύδος, η φιλαργυρία, η πλεονεξία και τα όμοια, αλλά πολύ περισσότερο από τα αφανή, όπως προείπαμε. Δηλαδή από επιθυμία, κενοδοξία, ανθρωπαρέσκεια, υποκρισία, φιλαρχία, δολιότητα, κακοήθεια, μίσος, απιστία, φθόνο, φιλαυτία, υπερηφάνεια και τα όμοια. Κατά την Γραφή, τα εσωτερικά αυτά αμαρτήματα είναι ίσα με τα εξωτερικά. Γιατί λέει: « Ο Κύριος διασκόρπισε τα κόκαλα των ανθρωπάρεσκων», και: « Ο Κύριος αποστρέφεται τον αιμοχαρή και δόλιο άνθρωπο», δείχνοντας με αυτό ότι την δολιότητα ο Κύριος την αποστρέφεται ίσα με τον φόνο. Επίσης λέει για «ανθρώπους πού μιλούν ειρηνικά στους άλλους, μέσα τους όμως σχεδιάζουν κακά», και πάλι: «Μέσα στην καρδιά σας συλλογίζεστε πως να διαπράξετε ανομίες στη ζωή», και: « Αλίμονο σας, όταν όλοι οι άνθρωποι σας επαινούν», όταν δηλαδή επιδιώκετε να ακούτε καλά για τον εαυτό σας από τούς ανθρώπους και κρέμεστε από τη γνώμη και τούς επαίνους τους· επειδή, πως είναι δυνατό να διαφύγετε την προσοχή των ανθρώπων για πάντα όταν κάνετε το καλό; Άλλωστε και ο ίδιος ο Κύριος λέει: «Να λάμψει το φως σας μπροστά στους ανθρώπους», αλλά προσθέτει: «Να επιδιώκετε να πράττετε το αγαθό για τη δόξα του Θεού και όχι για δική σας δόξα, ούτε να σας κινεί έρωτας για ανθρώπινους επαίνους». Γιατί ο Κύριος φανέρωσε ότι οι τέτοιοι άνθρωποι είναι άπιστοι, λέγοντας: «Πως μπορείτε να έχετε πίστη, αφού αποζητάτε τον έπαινο ο ένας του άλλου και δε ζητάτε τη δόξα από τον μόνο Θεό;». Πρόσεξε και τον Απόστολο, πως απαιτεί ακρίβεια ακόμη και μέχρι το φαγητό και το ποτό. Δίνει εντολή, όλες οι πράξεις μας να αποβλέπουν στη δόξα του Θεού, λέγοντας: «Είτε τρώτε, είτε πίνετε, είτε κάνετε οτιδήποτε, όλα να τα κάνετε για τη δόξα του Θεού». Και ο Θεολόγος Ιωάννης κατατάσσει το μίσος μαζί με το φόνο, λέγοντας: «Αυτός πού μισεί τον αδελφό του είναι ανθρωποκτόνος».

6. « Η αγάπη όλα τα δέχεται, όλα τα υπομένει· η αγάπη ουδέποτε εκπίπτει», λέει ο Απόστολος. Με το ¨ουδέποτε εκπίπτει΄΄ εννοεί το εξής: Εκείνοι πού έλαβαν τα χαρίσματα του Πνεύματος πού ανέφερε, αλλά δεν αξιώθηκαν ακόμη την τέλεια ελευθερία από τα πάθη μέσω της πλήρους και ενεργούς αγάπης, δεν έφτασαν ακόμη στην ασφάλεια, αλλά η αρετή τους βρίσκεται ακόμη σε κίνδυνο και αγώνα και φόβο λόγω της επιβουλής των πονηρών πνευμάτων. Η τέλεια αγάπη όμως δεν υπόκειται ούτε σε πτώση, ούτε σε πάθος, αλλά, όπως υπέδειξε ο Απόστολος, είναι τέτοια ώστε οι γλώσσες των Αγγέλων, η προφητεία, όλη η γνώση και τα χαρίσματα των ιαμάτων είναι μηδέν όταν παραβληθούν με εκείνη.

7. Ο λόγος πού ο Κύριος παρουσίασε την τελειότητα ως σκοπό, είναι για να βλέπει ο καθένας πόσο φτωχός είναι από ένα τόσο μεγάλο πλούτο και να τρέχει με ζέση και ορμή προς αυτό το τέρμα και να διανύει έτσι τον πνευματικό δρόμο μέχρις ότου το φτάσει, όπως λέει ο Απόστολος: « Έτσι να τρέχετε, για να κερδίσετε το βραβείο».

8. Το να απαρνηθεί κανείς τον εαυτό του σημαίνει το εξής: Να είναι κανείς παραδομένος τελείως στην αδελφότητα και να μην ακολουθεί διόλου δικό του θέλημα, μήτε να έχει τίποτε δικό του, παρά μόνο το ένδυμα, για να είναι από όλα ελεύθερος και να εκτελεί με χαρά ό,τι τον διατάζουν. Τούς αδελφούς όλους και μάλιστα τούς ανωτέρους και εκείνους πού έχουν αναλάβει τα βάρη της μονής, να τούς θεωρεί κυρίους και δεσπότες του για το Χριστό, υπακούοντας σ΄ Αυτόν πού είπε: « Όποιος από σας θέλει να είναι πρώτος και μέγας, ας είναι τελευταίος απ΄ όλους και υπηρέτης σε όλους και δούλος όλων». Να μην επιδιώκει από τούς αδελφούς ούτε δόξα, ούτε τιμή, ούτε έπαινο, ακόμη κι εκείνον τον έπαινο πού συνοδεύει την καλή διακονία και διαγωγή. Γιατί λέει ο Απόστολος: «Να διακονείτε με κάθε καλή διάθεση, όχι για τα μάτια και για να είστε αρεστοί στους ανθρώπους». Και να θεωρεί πάντοτε τον εαυτό του χρεώστη της διακονίας προς τούς αδελφούς με αγάπη και απλότητα.

9. Οι προϊστάμενοι της αδελφότητας, επειδή έχουν αναλάβει μεγάλο έργο, πρέπει να αγωνίζονται προς τις αντίθετες πανουργίες της κακίας με την ταπεινοφροσύνη, για να μην πέσουν στο πάθος της υπερηφάνειας και, ασκώντας δυναστική εξουσία στους υποταγμένους αδελφούς, προξενήσουν στον εαυτό τους ζημία αντί μέγιστο κέρδος. Αλλά σαν εύσπλαχνοι πατέρες και σαν να έχουν παραδώσει για το Θεό τούς εαυτούς των στην αδελφότητα σωματικά και πνευματικά, να φροντίζουν γι΄ αυτούς και να τούς επιμελούνται σαν παιδιά του Θεού. Στα φανερά βέβαια δεν πρέπει να αμελούν τα καθήκοντα του προϊσταμένου, δηλαδή να διατάζουν, η να συμβουλέψουν τούς πιο ώριμους, η να επιπλήξουν, η να ελέγξουν όπου χρειάζεται, η να παρηγορήσουν όπου πρέπει, για να μην επέλθει σύγχυση στα μοναστήρια με την πρόφαση της ταπεινώσεως η της πραότητας, καθώς θα καταργείται η πρέπουσα διάκριση σε προϊσταμένους και υποτακτικούς. Βαθιά όμως στην καρδιά τους να πιστεύουν ότι είναι ανάξιοι δούλοι όλων των αδελφών και, σαν καλοί παιδαγωγοί πού τούς έχουν εμπιστευθεί τα παιδιά του κυρίου τους, να φροντίζουν με κάθε καλή διάθεση και φόβο Θεού να καταρτίζουν καθένα αδελφό σε κάθε καλό έργο, γνωρίζοντας ότι γι΄ αυτόν τον κόπο τους ο Θεός τούς έχει ετοιμάσει μεγάλο και αναφαίρετο μισθό.

10. Αυτοί πού έχουν αναλάβει την παιδαγωγία παιδιών πού τυχαίνει να είναι κάποτε και δικοί τους κύριοι, για χάρη της αγωγής και της ευταξίας δεν παραμελούν και να τα χτυπούν, αλλά με αγάπη. Έτσι πρέπει και οι προεστωτες όχι από θυμό και υψηλοφροσύνη, ούτε για εκδίκηση, να τιμωρούν τούς αδελφούς εκείνους πού έχουν ανάγκη παιδεύσεως, αλλά με σπλάχνα οικτίρμων, και με σκοπό πνευματικής ωφέλειας να προξενούν τη διόρθωσή τους.

11. Ο καθένας πού θέλει να χαραχθούν επάνω του αυτά τα καλά ήθη, πρέπει πριν από κάθε άλλο και παντού να επιδιώκει το φόβο του Θεού και την ιερή αγάπη, η οποία είναι πρώτη και μεγαλύτερη εντολή. Και να την ζητεί από τον Κύριο ακατάπαυστα να την κάνει περιεχόμενο της καρδιάς του, και έτσι με τη συνεχή και αδιάκοπη μνήμη του Θεού, προκόβοντας μέρα τη μέρα με τη χάρη, να προσθέτει σ΄ αυτήν και να την αυξάνει. Γιατί με το ζήλο και το σθένος, το φροντίδα και τον αγώνα, γινόμαστε ικανοί να αποκτήσομε την αγάπη του Θεού, η οποία διαμορφώνεται μέσα μας με τη χάρη και τη δωρεά του Χρστού. Από αυτήν κατορθώνομε εύκολα και τη δεύτερη εντολή, δηλαδή την αγάπη προς τον πλησίον. Γιατί τα πρώτα πρέπει να μπαίνουν μπροστά και να τα φροντίζομε περισσότερα από τα άλλα, και κατόπιν τα δεύτερα ακολουθούν τα πρώτα. Αν τώρα κανείς παραμελήσει την πρώτη και μεγάλη εντολή, δηλαδή την αγάπη προς το Θεό, -η οποία συγκροτείται από την εσωτερική μας διάθεση, την αγαθή συνείδηση και τα ορθά περί Θεού φρονήματα, συνάμα δε και από τη θεία βοήθεια-, και από τη δεύτερη θέλει μόνο στην εξωτερική επιμέλεια της διακονίας να αφοσιωθεί, είναι αδύνατο να την ασκήσει σωστά και καθαρά. Γιατί όταν η κακία βρει το νου έρημο από τη μνήμη και την αγάπη και την αναζήτηση του Θεού, η κάνει να φαίνονται δύσκολα και κοπιαστικά τα θεια προστάγματα, συνδαυλίζοντας στην ψυχή γογγυσμούς και λύπες και κατηγορίες εναντίον της διακονίας των αδελφών, η τον εξαπατά με την ιδέα ότι είναι τάχα ενάρετος και τον φουσκώνει και τον παραπείθει να θεωρεί τον εαυτό του άξιο τιμής και σπουδαίο και τέλειο τηρητή των εντολών.

12. Όταν ο άνθρωπος νομίσει ότι επιμελείται άριστα τις εντολές, τότε είναι φανερό ότι αμαρτάνει και παραβαίνει την εντολή, γιατί έκρινε ο ίδιος τον εαυτό του και δεν περίμενε Εκείνον πού κρίνει αληθινά. Όταν το Πνεύμα του Θεού δίνει κοινή μαρτυρία με το δικό μας πνεύμα, σύμφωνα με το ρητό του Παύλου, τότε είμαστε αληθινά άξιοι του Χριστού και τέκνα Θεού· όχι όμως όταν από τη δική μας ιδέα δικαιώσομε τον εαυτό μας. Γιατί, όπως λέει ο Απόστολος, δεν είναι δόκιμος εκείνος πού αυτοσυσταίνεται, αλλά εκείνος πού τον συσταίνει ο Κύριος. Όταν ο άνθρωπος είναι γυμνός από τη μνήμη και το φόβο του Θεού, τότε είναι αναπόφευκτο να έχει έρωτα για τη δόξα και να κυνηγά τον έπαινο εκείνων τούς οποίους υπηρετεί. Αυτός όμως ελέγχεται ως άπιστος από τον Κύριο, όπως προείπαμε. «Πως μπορείτε, λέει, να πιστεύετε σεις πού δέχεστε δόξα ο ένας από τον άλλον και δε ζητάτε τη δόξα από το μόνο Θεό;»

13. Με μεγάλο αγώνα και κόπο του νου, με σεμνές έννοιες και με συνεχή φροντίδα όλων των καλών κατορθώνεται η αγάπη προς το Θεό, όπως προείπαμε. Και αυτό γιατί ο εχθρός εμποδίζει το νου και δεν τον αφήνει να προσηλώνεται στον θειο έρωτα με τη μνήμη των καλών, αλλά του ερεθίζει την αίσθηση προς τις γήινες επιθυμίες. Γιατί ο θάνατος του εχθρού και η αγχόνη του, μπορούμε να πούμε, είναι όταν ο νους χωρίς περισπασμό ενδιατρίβει στην αγάπη και στη μνήμη του Θεού. Από αυτό μπορεί να γεννηθεί και η ειλικρινής αγάπη του πλησίον· επίσης και η αληθινή απλότητα, η πραότητα, η ταπείνωση, η ακεραιότητα, η αγαθότητα και η προσευχή, και γενικά όλο το πανέμορφο στεφάνι των αρετών, από τη μία και μόνη και πρώτη εντολή, την αγάπη προς το Θεό, αντλεί την τελειότητα. Έχουμε λοιπόν ανάγκη από μεγάλο αγώνα και πόνο κρυφό και εσωτερικό, από έρευνα των λογισμών και γύμναση των εξασθενημένων αισθητηρίων της ψυχής για να διακρίνουν το καλό και το κακό, και από ενδυνάμωση και αναζωπύρωση των καταπονημένων μελών της ψυχής με την επιμελή ύψωση του νου προς το Θεό. Γιατί όταν ο νους μας συνεχώς προσκολλάται με τέτοιο τρόπο στο Θεό, θα γίνει ένα πνεύμα με τον Κύριο, σύμφωνα με το ρητό του Παύλου.

14. Εκείνοι πού αγαπούν την αρετή πρέπει νύχτα και μέρα να έχουν ακατάπαυστα αυτόν τον κρυφό αγώνα και τον πόνο και τη μελέτη κατά την εργασία οποιασδήποτε εντολής, δηλαδή όταν προσεύχονται, όταν διακονούν, όταν τρώνε, όταν πίνουν, η όταν κάνουν οτιδήποτε, ώστε όποιο αγαθό πραγματοποιηθεί, να γίνει για τη δόξα του Θεού και όχι για δική μας δόξα. Έτσι θα είναι ευχερής και εύκολη για μας όλη η επιμέλεια των εντολών, καθώς θα την ευκολύνει και θα ελαφρύνει τον κόπο της η αγάπη του Θεού. Γιατί όλος ο αγώνας και η φροντίδα του εχθρού συγκεντρώνεται, όπως προείπαμε, στο να αποτραβήξει το νου από τη μνήμη του Θεού και το φόβο και την αγάπη Του, και εξαπατώντας τον με γήινα δολώματα να τον στρέψει από το όντως αγαθό στα νομιζόμενα αγαθά.

15. Ο πατριάρχης Αβραάμ, όταν συνάντησε τον ιερέα του Θεού Μελχισεδέκ, του έδωσε δώρο από τα καλύτερα των υπαρχόντων του και έτσι δέχθηκε την ευλογία του. Με αυτό, το Πνεύμα μας ανυψώνει σε υψηλότερη θεωρία. Πρέπει δηλαδή τα άκρα και τα καλύτερα λιπαρά μέρη του όλου ψυχοσωματικού μας συνθέματος, τα όποια είναι ο νους, η συνείδηση, η αγαπητική δύναμη της ψυχής, να τα προσφέρομε πρώτα απ΄ όλα σαν ιερό ολοκαύτωμα. Έπειτα, τούς πρώτους και καλύτερους από τούς ορθούς λογισμούς μας να τούς αφιερώνομε στη μνήμη του Θεού και να τούς απασχολούμε αδιάκοπα στην αγάπη Του και στον μυστικό και υπέρλογο ερωτά Του. Και έτσι μπορούμε να προκόβομε μέρα τη μέρα και να προοδεύομε στην αρετή, με τη βοήθεια της θείας χάρης, οπότε και το φορτίο της δικαιοσύνης των εντολών θα μας φανεί ελαφρό και θα τις εκτελούμε καθαρά και άμεμπτα, βοηθούμενοι από τον ίδιο τον Κύριο με την πίστη μας προς Αυτόν.

16. Σχετικά με την εξωτερική άσκηση και ποια αγαθή εργασία είναι μεγαλύτερη και πρώτη, πρέπει να γνωρίζετε τούτο, αγαπητοί· ότι οι αρετές είναι δεμένες μεταξύ τους και ακολουθούν η μία την άλλη, σαν κάποια ιερή αλυσίδα, πιασμένες η μία από την άλλη. Η προσευχή, για παράδειγμα, από την αγάπη, η αγάπη από τη χαρά, η χαρά από την πραότητα, η πραότητα από την ταπεινοφροσύνη, η ταπεινοφροσύνη από τη διακονία, η διακονία από την ελπίδα, η ελπίδα από την πίστη, η πίστη από την υπακοή, η υπακοή από την απλότητα. Επίσης τα αντίθετα είναι δεμένα το ένα με το άλλο. Το μίσος με το θυμό, ο θυμός με την υπερηφάνεια, αυτή με την κενοδοξία· τούτη με την απιστία, η απιστία με τη σκληροκαρδία, αυτή με την αμέλεια, η αμέλεια με τη χαύνωση, με την ολιγωρία τούτη, αυτή πάλι με την ακηδία, όπως επίσης κι αυτή με την ανυπομονησία, ενώ τούτη με τη φιληδονία. Έτσι και οι υπόλοιπες κακίες, η μία ακολουθεί την άλλη.

17. Ό,τι καλό κάνει ο άνθρωπος, ο πονηρός θέλει να το σπιλώνει και να το καταμολύνει με την επιμιξία των δικών του σπερμάτων, δηλαδή της κενοδοξίας η της οιήσεως η του γογγυσμού η κάποιου άλλου παρομοίου, ώστε να μη γίνεται το καλό για το Θεό μονάχα η με προθυμία. Αναφέρεται στη Γραφή ότι ο Άβελ πρόσφερε στο Θεό θυσία από τα λιπαρά μέρη και από τα πρωτότοκα πρόβατα. Επίσης κι ο Κάιν πρόσφερε δώρα από τούς καρπούς της γης, αλλ΄ όχι από τα πρώτα. Γι΄ αυτό ο Θεός δέχτηκε τις θυσίες του Άβελ, αλλά τα δώρα του Κάιν δεν τα δέχτηκε. Απ΄ αυτό μαθαίνομε ότι ένα καλό, μπορεί να μην το κάνομε καλά· να το κάνομε δηλαδή η με αμέλεια, η καταφρονητικά, η για κάτι άλλο και όχι για το Θεό. Και γι΄ αυτό συμβαίνει να μη γίνεται ευπρόσδεκτο από το Θεό.

The Icon: A Seven Part Documentary

Orthodox Documentary:  Iconology, Iconography, Mystery of Icons. Christian Art Encounter with God-Theosis Serbian Orthodox.

00:00:00 Part 1 Holy Images 
00:27:12 Part 2 Canons and Freedom
01:00:00 Part 3 Image of God?
01:30:00 Part 4 Struggle for Icons
02:00:00 Part 5 Types of Icons 
02:30:00 Part 6 Power of the Name 
03:00:00 Part 7 Teaching and Exaltation